Hulp publiek gezocht voor landelijke zoektocht naar essen resistent tegen essentaksterfte

Het vals essenvlieskelkje (Hymenoscyphus fraxineus) is een invasieve schimmel die pas 7 jaar geleden voor het eerst in Nederland werd aangetroffen en zich in rap tempo over ons land heeft verspreid. De gewone es (Fraxinus excelsior) is een kenmerkende boom van het rivieren- en bekenlandschap. Er staat zo’n 13 duizend hectare aan essen in Nederland. De es staat, met acht procent van alle bomen langs wegen in gemeenten, op de derde plaats van meest aangeplante bomen, achter de eik en de linde. Een volledig overzicht van de mate van aantasting ontbreekt nog.

Maar enkele procenten vrij van ziekte

Het wordt steeds duidelijker dat de meeste essen de essentaksterfte niet gaan overleven. Een essencollectie van in totaal 276 bomen in de genenbank van boswachterij Roggebotzand (Staatsbosbeer) is dit jaar voor de derde keer gemonitord op essentaksterfte door het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN). 38 procent van alle bomen is inmiddels dood en slechts 2% van alle bomen in dit perceel is vrij van aantasting. De essentaksterfte leidt al tot grootschalige kap van de es in het Nederlandse landschap.

Help mate van aantasting in kaart te brengen

De onderzoekers van het CGN vragen vanaf vandaag het publiek om mee te helpen om op www.essentaksterfte.nu de locatie van essen aan te geven en een indicatie van de mate van aantasting te geven. De volgende categorieën kunnen aangegeven worden:

• Alleen maar zieke en dode essen
• Eén gezonde es in een gebied met zieke essen
• Enkele gezonde essen in een gebied met zieke essen
• Alleen maar gezonde essen

Geef uw waarneming hier Anoniem door of met een Nature Today-account. Als u een waarneming met account doorgeeft, dan kunt u uw eigen waarnemingen later terugkijken.
Een Nature Today-account kunt u hier aanmaken. U kunt dan ook dagelijks of wekelijks een overzicht krijgen van alle natuurberichten die door topecologen geschreven worden over actuele ontwikkelingen in de natuur waaronder de updates over het essentaksterfte onderzoek.

Op deze pagina staat uitgelegd hoe de es te herkennen is

Minimaal 200 gezonde bomen voor behoud van es

Uit alle meldingen worden gezonde essen geïdentificeerd die tussen vele dode en aangetaste essen staan. Deze gezonde bomen zijn mogelijk resistent of tolerant tegen de essentaksterfte. Het doel is om op korte termijn minimaal 200 van de beste bomen te vermeerderen en zo veilig te stellen. De onderzoekers willen deze bomen kunstmatig blootstellen aan de schimmel onder gecontroleerde omstandigheden om zo het niveau van resistentie vast te stellen. Dit gebeurt door de schimmel in de stam van de boom te brengen. Daarnaast zijn er verschillende DNA- en andere detectiemethoden beschikbaar om snel een indicatie te krijgen van het resistentieniveau. Uiteindelijk worden de beste bomen geselecteerd en weer uitgeplant. De onderzoekers hopen met deze geselecteerde bomen nieuwe, minder vatbare essen te kweken. Deze bomen vormen dan ook een belangrijke bron voor toekomstige generaties gezonde essen. Voor de toekomst van de es is het van belang om een grote ‘pool’ van weinig vatbare bomen te selecteren, zodat er een hoge genetische diversiteit wordt gewaarborgd. Zo’n brede basis is essentieel voor essen om bestand te blijven tegen toekomstige ziekten en klimaatverandering.

Es is een waardevolle boomsoort

Er is niet een boomsoort die de plaats van de es zomaar even kan overnemen. Het hout is uniek vanwege zijn sterke en taaie eigenschappen en uitermate geschikt voor meubels, fineer, gereedschapsstelen en houten sportartikelen. Het wegvallen van de es heeft ook desastreuse gevolgen voor circa 100 soorten die volgens een Britse studie afhankelijk zijn van deze soort om te overleven. Diverse essenbossen die gekenmerkt worden door hun rijke voorjaarsvegetatie met onder andere veel anemonen behoren tot de Europees beschermde Natura2000-gebieden, met name de vochtige beekbegeleidende bossen en droge hardhoutooibossen. Deze bossen worden vanwege de essentaksterfte nu verder in hun voortbestaan bedreigd. Daarnaast staat het Nederlandse landschap vol met kilometerslange rijen vaak imposante essen. De onafwendbare kap van deze bomen zal een grote impact hebben op het uiterlijk van onze omgeving.

Tekst: Paul Copini en Joukje Buiteveld Centrum voor Genetische Bronnen Nederland, Wageningen University & Research en Arnold van Vliet, Wageningen University & Research
Foto’s: Paul Copini; Jitze Kopinga; Leo Goudzwaard; Arnold van Vliet