Ook in 2018 plaatselijk massale kaalvraat van eikenbomen
De Natuurkalender, Hellingman Onderzoek en Advies, Wageningen UniversityMinder dan een jaar geleden, op 2 juni 2017 publiceerden we een natuurbericht over de massale kaalvraat van eiken door verschillende insecten. Momenteel doet hetzelfde verschijnsel zich voor in grote delen van vooral de noordelijke provincies. De kaalvraat begint dit jaar eerder dan vorig jaar vanwege de zeer warme april.
Het gaat niet om maar één soort rups die de eikenbomen kaal vreet. Het zijn rupsen van de grote wintervlinder (Erannis defoliaria), kleine wintervlinder (Operophtera brumata), voorjaarsuilen zoals de tweestreepvoorjaarsuil (Orthosia cerasi) en de kleine voorjaarsuil (Orthosia cruda), plakker (Lymantria dispar), ringelrups (Malacosoma neustria), eikenbladroller (Tortrix viridana), witvlakvlinder (Orgyia antiqua) en eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea). Verder zijn er de larven van verschillende soorten bladwespen (Symphita - zoals Periclista). Ook zijn er veel meikevers (Melolontha melolontha) die zich tegoed doen aan de eikenbladeren.
In 2017 waren er ook tegelijkertijd met bovengenoemde beesten veel rozenkevers (Phylloperta horticola). Dit jaar moeten de rozenkevers moeten nog gaan uitvliegen. Tenslotte zijn er momenteel verschillende soorten bladrandkevers te vinden in de eiken. Bladrandkevers vreten echter niet zo massaal dat het opvalt.
Massale kaalvraat van eiken (Bron: Silvia Hellingman)
Eik met heel veel rupsen (Bron: Silvia Hellingman)
Volop voedsel
Insectenetende vogels zijn dit jaar rijkelijk voorzien van voer voor hun broed. Maar niet alleen de vogels profiteren van de vele rupsen, ook de kleine poppenrover (Calosoma inquisitor) doet op veel plekken goede zaken. Deze eet diverse soorten rupsen. Dat de poppenrover niet altijd succesvol is laat onderstaande filmpje zien. Verder profiteren weekschildkevers (Cantharis sp.) van het grote voedselaanbod.
Rups ontsnapt aan kleine poppenrover (Bron: Silvia Hellingman)
Kaalvraat gaat zich nog verder uitbreiden
De eikenbladrollers zijn zich nu aan het verpoppen maar veel rupsen zijn nog relatief klein waardoor de vraat nog verder zal toenemen. In volledig kaalgevreten eikenbomen is de voedselconcurrentie groot. Vooral in bomen waar zich eikenprocessierupsen bevinden, omdat die in grote aantallen bij elkaar voorkomen en zich niet verspreiden, zoals andere rupsen, maar bij elkaar blijven. Als eikenprocessierupsen groter zijn verlaten ze gezamenlijk de eik en gaan naar aanpalende bomen. Nu ze nog klein zijn zullen ze niet direct de boom verlaten. Daardoor is er meer kans op voedseltekort.
Bijzonder is momenteel ook het grote aantal aardappelgallen dat veroorzaakt wordt door het galwespje Biorhiza pallida. Deze gallen worden op diverse plekken volop gegeten door de rupsen. Hierdoor zullen veel van deze galwespjes vermoedelijk sneuvelen omdat hun voedselbron wordt opgevreten.
Omdat aan veel bomen geen blad meer aanwezig is, zullen de rupsen moeten wachten op de tweede uitloop van de eik, het Sint-Janslot, dat normaal gesproken rond de dag van Sint-Jan (geboortedag van Johannes de Doper) tevoorschijn komt. Tegen die tijd zullen de meeste rupsen al volgroeid zijn, zodat de eiken alsnog voor een tweede keer geconfronteerd zullen worden met kaalvraat. Veel rupsen zullen kaalgevreten bomen verlaten en voedsel elders zoeken. Percelen met (klein)fruit naast eikenbomen kunnen geconfronteerd worden met de hongerige rupsen. Het is zoals het is: een rijk jaar voor rupsen, maar gelukkig ook voor vogels en natuurlijke vijanden van rupsen. Uiteindelijk herstelt het zich weer, al betekent een flinke kaalvraat, zeker als het een boom meerdere jaren achter elkaar treft, wel een verzwakking van de boom.
Fotoimpressie
De onderstaande foto’s geven een impressie van de vele insecten die profiteren van de eiken in 2018.
Tekst: Silvia Hellingman, Biocontrole Onderzoek en Advies en Arnold van Vliet, De Natuurkalender, Wageningen University
Foto’s en films: Silvia Hellingman (leadfoto: aardappelgal die opgegeten wordt door vele rupsen bij gebrek aan blad in een boom)