Invasieve exoten ten zuiden van Eindhoven op de kaart
Provincie Noord-BrabantLeenderbos, Groote Heide en De Plateaux is gelegen ten zuiden van Eindhoven tot aan de Belgische grens en kent belangrijke habitattypen zoals droge heide, stuifzanden en vochtige alluviale bossen. Ook bevindt zich hier een aantal bijzondere beeklopen. Het onderzoeksteam voor dit project bestond uit Angela van Boven, Cynthia Hardeman, Marit Hidding en Raoul Linders. Allen vierdejaarsstudenten van de opleiding Toegepaste Biologie aan de HAS in Den Bosch.
Aanpak
Welke invasieve exoten komen voor in het Natura 2000-gebied Leenderbos, Groote Heide en De Plateaux en wat is hun ecologische impact? "We vlogen dit vraagstuk aan vanuit theorie én praktijk", vertelt Cynthia. "We begonnen met het opstellen van een lijst met invasieve exoten die te verwachten zijn in het onderzoeksgebied en soorten die hier in de toekomst mogelijk voor kunnen gaan komen. In totaal zijn dit 68 soorten. Op basis van gesprekken met beheerders, deskundigen en NDFF-data is gekozen om een deel van deze soorten in het onderzoeksgebied te inventariseren. We zijn het veld in gegaan en hebben steekproefsgewijs onderzocht welke exoten waar voorkwamen. Uiteraard ging daar heel wat denk- en regelwerk aan vooraf. Het gebied is namelijk zo’n 4.800 hectare groot en loopt van Eindhoven tot aan de Belgische grens!"
Angela: "Ja, het veldwerk was heftig, maar superleuk en leerzaam. Om de exoten waar te kunnen nemen, hebben we gevist met schepnetten, met een kano over de Dommel gevaren, cameravallen geplaatst en verder vooral heel veel gelopen. Alles om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de aanwezige exoten. In totaal hebben we wel dertig veldwerkdagen gehad. Tijdens het veldwerk kwam het goed van pas dat we met een team van vier waren. Je hebt elkaar praktisch gezien gewoon nodig en daarnaast heeft iedereen weer andere ervaring en kennis die van pas komen."
Van alle invasieve exoten op de lijst is een risicoanalyse opgesteld door middel van een literatuurstudie. Hierbij is per soort gekeken naar zaken als verspreiding, problematiek en beheersmaatregelen op korte, middellange en lange termijn. Aan de hand van deze literatuurstudie is een uitspraak gedaan over de ecologische impact en beheersbaarheid wat uiteindelijk is samengevat in een sterrenbeoordeling en prioriteitsgroep.
Resultaten
Uit de risicoanalyse blijkt dat 34 invasieve exoten in het Natura 2000-gebied verwacht worden. Tijdens de inventarisaties zijn er 13 daadwerkelijk in het gebied waargenomen: de blauwband, Amerikaanse hondsvis, de marmergrondel en de zonnebaars zijn in poelen of vennen gevangen. Ook troffen de studenten de watercrassula aan in vennen. Verder zijn de Japanse duizendknoop, de reuzenbalsemien, de Pontische rododendron en een aantal spirea-soorten in het gebied gezien. En de grote Canadese gans en de Nijlgans zijn veelvuldig waargenomen. Bijna de helft van de invasieve exoten heeft een problematische ecologische impact. Twee derde van de soorten blijkt slecht beheersbaar. En van de hedendaags verwachte exoten vormen zeven soorten een risico voor Habitatrichtlijnsoorten en twintig soorten vormen een risico voor instandhoudingsdoelstellingen.
Aanbevelingen
Vanuit de feitelijke resultaten werden concrete conclusies en aanbevelingen gedaan. Bewustwording en communicatie is daarbij een belangrijk aspect. Cynthia: "Er is nog teveel onwetendheid over dit onderwerp. De problematiek is nog vrij onbekend bij uitvoeringsorganisaties, maar ook in de maatschappij. Hier moet echt iets aan gedaan worden. Invasieve exoten komen hier namelijk voor een groot deel door menselijk handelen. Bijvoorbeeld door afval uit tuinen en vijvers dat in bossen, beken en sloten wordt gegooid. Of door uitheemse dieren die in de natuur worden losgelaten. Ook de gevolgen van invasieve exoten hebben een link met mensen. Ze kunnen namelijk schadelijk zijn voor de gezondheid. Superbelangrijk dus dat de link met mensen nadrukkelijker gelegd gaat worden, onder andere door middel van communicatie." Ook is er een aantal discrepanties in de wet- en regelgeving omtrent invasieve exoten aangetroffen die bijdraagt aan deze onbekendheid. 37 van de 68 exoten vallen bijvoorbeeld niet onder wetgeving, waardoor maatregelen tegen deze exoten wettelijk niet hoeven te worden uitgevoerd. Een exotenlijst specifiek voor Nederland is daarom wenselijk. Daarnaast bevat het onderzoeksrapport aanbevelingen met betrekking tot een adequate samenwerking met België en het in kaart brengen van de kosten en baten van beheersmaatregelen. Vanuit de natuurbeheerders kwam heel erg de behoefte aan één visie naar voren.
Terugblik
Zowel de provincie als de studenten en de HAS Hogeschool kijken terug op een geslaagd onderzoek. Jaap van der Linden: "Dat invasieve exoten ook voor Natura 2000-doelstellingen een probleem kunnen vormen, is met dit onderzoek weer eens extra duidelijk geworden. Ook biedt het rapport concrete aanbevelingen en handvatten waarmee wij als provincie samen met de natuurbeheerders onze visie en aanpak kunnen aanscherpen. Zo gaan we bijvoorbeeld kijken of er vanuit het Natura 2000-beheerplan vervolgacties en maatregelen nodig zijn."
Ook Angela, Cynthia, Marit en Raoul kijken tevreden terug op de intense, maar vooral ook leerzame afstudeeropdracht. "Het veldwerk heeft ons letterlijk bloed, zweet en tranen gekost, maar het was het waard. Tijdens de eindpresentatie aan de provincie en natuurbeheerders kregen we ook echt het gevoel dat we het onderwerp meer en concreter op de kaart hebben gezet. Daar doe je het uiteindelijk voor."
Meer informatie
Tekst: Saskia Meijs, Provincie Noord-Brabant
Foto's: Angela van Boven, Cynthia Hardeman, Marit Hidding en Raoul Linders (leadfoto: exoot Amerikaanse hondsvis)