Aardmuis met eDNA vastgesteld in noordelijke deltagebied: concurrentie voor noordse woelmuis

De afgelopen maanden heeft een uitgebreid onderzoek plaatsgevonden naar het voorkomen van de noordse woelmuis in het noordelijke deltagebied. Het onderzoek werd uitgevoerd door de Zoogdierverenging in opdracht van Provincie Zuid-Holland. Het ging vooral om de Natura 2000-gebieden langs het Haringvliet, het Hollandsch Diep en ook om de duinen van Voorne en Goeree en de Kwade Hoek. De noordse woelmuis is één van de doelsoorten van deze Natura 2000-gebieden en wordt in dat kader één keer per drie jaar geïnventariseerd. Tot voor kort gebeurde dat met inloopvallen, maar tegenwoordig wordt steeds meer gewerkt met eDNA, waarbij keutels in het veld worden verzameld en op basis van DNA op soort worden gedetermineerd.

Door deze nieuwe inventarisatie is het duidelijk geworden dat de concurrent, de aardmuis, al op verschillende plaatsen in het noordelijk deltagebied voorkomt en daarmee een bedreiging vormt voor het leefgebied van de noordse woelmuis.

Het leefgebied van de noordse woelmuis

De noordse woelmuis is een soort van rietmoerassen en dynamische omstandigheden. In het noordelijke deltagebied zijn nog grote populaties aanwezig langs het Haringvliet, het Hollandsch Diep en de Grevelingen. De soort maakt gebruik van vochtige tot uitgesproken natte biotopen met dichte riet-, gras- of ruige vegetaties, zoals moerassen, buitendijkse gebieden, zeer extensief gebruikte weilanden en hooilanden. De grootste populaties komen voor in grote buitendijkse rietmoerassen met enige dynamiek. De soort is gevoelig voor begrazing en kan ook in drogere biotopen voorkomen, maar wordt hier veelal verdrongen door de vaak talrijk voorkomende veldmuis. De aardmuis leeft in min of meer hetzelfde biotoop als de noordse woelmuis, maar is minder goed bestand tegen dynamische omstandigheden dan de noordse woelmuis.

Door het wegvallen van dynamiek (onder meer door het afsluiten van de voormalige zeearmen) zijn de afgelopen decennia veel leefgebieden ongeschikt geworden. Dit wordt onder andere veroorzaakt door opslag van bomen en struiken en het feit dat de drooggevallen gebieden vaak gekoloniseerd werden door de concurrerende veldmuis.

Nieuwkomers

Doordat de voormalige eilanden nu onderling verbonden zijn via de deltawerken, zijn deze toegankelijk geworden voor nieuwe diersoorten. De laatste decennia zijn er dan ook nieuwe soorten kleine zoogdieren gearriveerd op de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden.

Zo is eerder al geconstateerd dat de rosse woelmuis (Myodes glareolus) grote delen van Zuid-Holland en Zeeland heeft weten te veroveren. De rosse woelmuis is primair een bosbewoner die ook goed kan leven in kruidenrijke stroken in de omgeving van bos. Maar daarnaast blijkt dat de soort het ook goed doet in verdrogende rietlanden en dit type habitat in veel gevallen al heeft overgenomen van de noordse woelmuis.

De aardmuis heeft een leefgebied dat juist een grote overeenkomst vertoont met dat van de noordse woelmuis en vormt daarom een zeer grote bedreiging voor het voortbestaan van de populaties noordse woelmuizen.

Tijdens het meest recente onderzoek is gebleken dat er op een aantal locaties voor het eerst aardmuizen zijn aangetroffen. Op de kaart is aangegeven waar in 2018 middels eDNA noordse woelmuizen (groen) en aardmuizen (rood) zijn vastgesteld. De aardmuis is gevonden op een aantal locaties langs de zuidkust van de Hoekse Waard tussen Strijensas en Numansdorp, in het gebied Groot Koninkrijk langs de Oude Maas en in het Oude Land van Strijen. De soort werd ook voor het eerst vastgesteld langs de Hellegatsplaten en lijkt hierdoor vrije doorgang te hebben voor een verdere kolonisatie van Goeree-Overflakkee. 

Beheer- en beschermingsmaatregelen

De noordse woelmuis is met name geholpen met een verdere natuurontwikkeling van brakke en zoete moeraslanden en het terugbrengen van getijdendynamiek, waarmee uitbreiding van het leefgebied valt te realiseren. Omdat de noordse woelmuis (M. o. arenicola) uitsluitend in Nederland voorkomt, dienen wij er alles aan te doen om te voorkomen dat deze soort in Nederland uitsterft.

Tekst: Kees Mostert, Provincie Zuid-Holland & Dick Bekker, Zoogdiervereniging
Foto's: Wesley Overman (leadfoto: aardmuis); Kees Mostert; Dick Bekker