Vogeltrekatlas: ringgegevens ontsluiten de wereld van vogels

Al meer dan honderd jaar worden er in Nederland vogels gevangen om deze van een metalen ring te voorzien. Op die manier worden gegevens verzameld over (veranderende) trek, reproductie en overleving van Nederlandse vogels. Het Vogeltrekstation beheert de ruim 15 miljoen ring- en terugmeldgegevens van deze vogels. De gegevens worden gebruikt voor onderzoek, beleid en bescherming. Door te blijven meten en noteren komen we steeds meer te weten over de vogels in Nederland. Jaarlijks komen er bij het Vogeltrekstation talloze gegevens en nieuwe ontdekkingen bij. Tegenwoordig worden er elk jaar in Nederland zo'n 300.000 vogels geringd door ruim 500 ervaren ringers.

 Alle werelddelen: Nederlandse zanglijster in Argentinië

Nederlandse vogels worden in alle werelddelen teruggevonden. Er zijn terugmeldingen van in Nederland geringde vogels die broeden in Canada, diep in Siberië of in China. Vrijwel alles wat we nu weten over overwinteringsgebieden, trekstrategieën, trekroutes en belangrijke pleisterplaatsen voor trekkende vogels is de afgelopen honderd jaar dankzij ringonderzoek aan het licht gekomen. Zo weten we nu dat bergeenden uit héél Europa jaarlijks samenkomen op één bepaalde plaats in de Duitse Waddenzee om te ruien. Dat boerenzwaluwen uit verschillende broedgebieden in Europa elk hun eigen overwinteringsgebied in Afrika hebben. En dat populaties van eenden in Europa, Oost-Azië en Noord-Amerika elkaar op hetzelfde moment opzoeken op ruiplaatsen en in broedgebieden vanuit verschillende herkomstgebieden. Heel bijzonder is de vangst van de Nederlandse zanglijster die opdook in Argentinië, of de pijlstaart die werd teruggevonden door schoolkinderen in Vladivostok in het verre oosten van Rusland.

Ringonderzoek laat ook zien waar vogels een grote kans lopen bejaagd te worden of waar de meeste verkeersslachtoffers vallen. Tegenwoordig worden ringgegevens veel gebruikt voor demografisch onderzoek: door grote aantallen individuen te ringen kunnen we heel exact meten hoe het met de jaarlijkse overleving en reproductie is gesteld. Gecombineerd in populatiemodellen geeft dat inzicht in de factoren die ervoor zorgen dat sommige vogels achteruitgaan, en andere juist toenemen. Die kennis wordt vervolgens gebruikt voor doelgericht beheer en bescherming.

Nieuwe technieken

Nieuwe technieken zoals zenders en loggers waarmee we vogels kunnen volgen, worden steeds kleiner en geavanceerder en bevestigen het beeld dat we kennen dankzij het ringwerk, maar zetten het soms ook volledig op zijn kop. Ringers zijn bij dit soort onderzoek onmisbaar: zij vangen de vogels en brengen de apparaatjes aan. Ringers gaan dus met hun tijd mee, en naast het aanbrengen van allerlei high-tech snufjes kunnen ze ook bloedmonsters nemen, een paar kleine veertjes verwijderen, of een uitstrijkje maken ten behoeve van genetisch of virologisch onderzoek. Daarnaast vormen de lange reeksen met maten, gewichten en ruiscores een waardevolle vraagbaak voor onderzoekers die geïnteresseerd zijn in evolutie en systematiek.

Vogeltrekatlas

Alle vogels die zijn geringd én teruggemeld zijn te vinden op Vogeltrekatlas.nl. Op Vogeltrekatlas.nl kun je voor elke vogelsoort een kaart bekijken met de verspreiding van ring- en terugmeldgegevens, zoals in de afbeelding hierboven, en nog veel meer. In discussie geraakt met een andere vogelaar over of het goudhaantje of het vuurgoudhaantje het kleinste vogeltje van Nederland is? Zoek het op in de statistieken van de biometrie! Spoiler: een vuurgoudhaantje weegt gemiddeld 0,21 gram minder dan een goudhaantje. En wist je dat de oudste visdief meer dan 26 jaar was toen hij werd teruggezien? Hij is in 1991 als nestjong in Delfzijl geringd en teruggemeld in 2017 in Eemshaven. Deze visdief was toen nog levend en wel, dus wie weet vliegt hij nog steeds rond.

Doneren

Er staat dus ontzettend veel interessante informatie op Vogeltrekatlas.nl, maar de website is nog niet af. Zo missen we bij veel vogelsoorten nog teksten om de verspreiding en grafieken uit te leggen, en hebben we nog niet voor elke vogel een mooie foto. Maar er moet met name nog veel werk verzet worden om het doe-het-zelfgedeelte van de vogeltrekatlas te ontwikkelen tot een online tool waar gebruikers kaarten en tabellen op maat kunnen samenstellen om zo hun eigen vragen te kunnen beantwoorden. Ook gaan we investeren om de vogeltrekatlas sneller en nog toegankelijker te maken.

Om dit alles te verwezenlijken, kunnen we ieders hulp goed gebruiken. Daarom is het mogelijk om te doneren aan Vogeltrekatlas.nl. Als dank krijg je een set ansichtkaarten met de verspreiding en een prachtige afbeelding van vijf vogels. En wanneer je €100,- of meer doneert, kun je ervoor kiezen jouw naam te laten verschijnen bij een vogelsoort naar keuze op Vogeltrekatlas.nl! En heb je een vogel met een metalen ring gevonden? Draag bij, en ontdek waar jouw vogel is geweest. Geef hem door via griel.nl.

Tekst: Henk van der Jeugd, Jolien Morren en Froukje Rienks, Vogeltrekstation; Hidde Hofhuis, Nature Today
Beeld: Peter Das (leadfoto: man en vrouw blauwborst); Kim Peterse; Jasper Koster; H. de Rooij; Het Vogeltrekstation; Eveline van der Jagt en Kim Peterse