Mycale (Kerasemna) humilis (Thiele, 1903) comb.nov.

De Mycale monografie: een levenswerk aan sponsdiertjes

Naturalis Biodiversity Center
23-JAN-2021 - Ruim tweehonderd pagina’s beschrijven de Mycale, een sponzengeslacht gekenmerkt door hun skeletnaalden. De monografie is grotendeels opgezet door Naturalis sponzenexpert Rob van Soest, en speciaal opgedragen aan mede-onderzoeker Ratih Aryasari.

De spons Mycale (Aegogropila) orientalis, met b. het skelet en c. t/m i verschillende spicula

De Mycale monografie is tot stand gekomen door onderzoekers Rob van Soest, Ratih Aryasari en Nicole de Voogd, die via dit werk het belang van historische collecties laten zien. Het drietal onderzoekers, verbonden aan Naturalis Biodiversity Center, de Gadjah Mada Universiteit in Indonesië en Leiden Universiteit, bewijzen dat er nog steeds nieuwe soorten binnen zeer oude collecties ontdekt kunnen worden, zoals in dit geval van Mycale.

Spoelvormige naalden

Mycale (Gray, 1867) is een geslacht van sponsdiertjes dat behoort tot de demosponzen. Het sponzengeslacht is ‘gemakkelijk’ te onderscheiden door een combinatie van specifiek gevormde skeletnaalden. Kleine handjes en spoelvormige naalden zijn in verschillende groottes zichtbaar als je het geslacht onder een speciale elektronenmicroscoop bekijkt. De skeletnaalden, ofwel spicula, bestaan uit kiezel en geven versteviging aan de spons. 

Aan de hand van de skeletkenmerken zijn inmiddels 245 soorten Mycale met zekerheid beschreven, een ongekend hoog aantal. Dit onderzoek voegt daar nog eens veertien nieuwe soorten aan toe, op basis van ruim 350 bestudeerde sponsexemplaren uit de rijke collectie van Naturalis en enkele leenstukken.

Van Taiwan tot Mayotte

Alle onderzochte exemplaren komen uit de warme wateren van de Indische Oceaan en zijn opgedoken of naar boven gehaald met netten. De tropische regio's behoren tot de meest soortenrijke regio's waar de Mycale voorkomen, en dit levenswerk is erin geslaagd een immens groot deel daarvan, letterlijk, in kaart te brengen. 

Het expeditieschip de ‘Siboga’ en zijn commandant Tydeman dienden als inspiratiebron voor de sponzen Mycale sibogae en Mycale tydemani

Veel van het onderzochte materiaal is eigenhandig opgedoken door De Voogd. Sinds 1997 gaat ze al op duikexpedities naar Taiwan, Saudi-Arabië, Indonesië, Rodrigues, Singapore, Vietnam en Mayotte om de collectie aan te vullen. “Dankzij die expedities weten we hoe de soorten er onder water en levend uitzien. Voor vele soorten was dit nog onbekend, en was enkel een gedroogd fragment in een potje beschikbaar”, vertelt De Voogd. Tevens kunnen de duikexpedities nieuwe soorten opleveren, zoals Mycale mascarenensis uit Rodrigues.

Sponzenexpert en inmiddels gepensioneerd onderzoeker bij Naturalis Rob van Soest is de grondlegger van de Mycale monografie. Ten tijde van corona en met uren te over kon hij zijn pen met moeite met rust laten. Toch blijft hij bescheiden: “Zo’n monografie is gebouwd op het verzamelwerk van vele collega’s. Met elkaar verzamelden we honderden exemplaren tijdens vele door Naturalis georganiseerde expedities.” Van Soest heeft zelf in de jaren negentig voor het laatst materiaal opgedoken. Hij focust zich nu vooral op het bestuderen van sponskenmerken aan de hand van een microscoop en oude literatuur.

Een historisch tintje

Mede-auteur Ratih Aryasari heeft helaas nooit het resultaat van haar inspanningen kunnen zien, ze stierf in november 2019De monografie heeft in zijn geheel een historisch tintje: enkele namen van de nieuw beschreven soorten hinten naar bekende personen binnen de wetenschapswereld of het onderzoeksteam. Zo is de spons Mycale bouryesnaultae vernoemd naar Nicole Boury-Esnault, een gepensioneerde Franse onderzoeker van mariene sponzen. De sponssoorten Mycale sibogae en Mycale tydemani zijn vernoemd naar het schip H.M.S. ‘Siboga’, ter herdenking aan een grootschalige expeditie van 1899 tot 1900 die voer onder commandant G.H.Tydeman.

Het levenswerk over het sponzengeslacht is in zijn geheel in het bijzonder opgedragen aan mede-auteur Ratih Aryasari. Tot grote ontsteltenis van het onderzoeksteam werd hun Indonesische collega tijdens haar promotie-onderzoek ongeneeslijk ziek. Ze stierf in november 2019 zonder het resultaat van haar inspanningen te hebben gezien. 

Meer informatie:

Tekst: Naturalis Biodiversity Center
Foto's: Nicole de Voogd, Naturalis Biodiversity Center; Topsent; Weber van Bosse; Juswono