Opruimen zieke en dode Essen heeft effect op aanwezigheid bijzondere paddenstoelen

Recreatiegebied Geestmerambacht

Ten tijde van de aanleg van recreatiegebied Geestmerambacht in de jaren zestig van de vorige eeuw,  werden er op veel nieuw ingerichte gebiedslocaties in heel Nederland veel Essen aangeplant. Voorbeelden zijn de Flevopolders, bosjes in nieuwbouwwijken, maar ook in de wat oudere gebieden, zoals het Robbenoordbos (NH). De Essen kampen ook hier eveneens met de Essentakziekte. Waarom deze boomsoort in die tijd zo gigantisch populair was, is voor velen een vraag. Bij natuurliefhebbers, zoals vele in paddenstoelen geïnteresseerde biologen, staat de Es bekend als boomsoort die geen symbioses vormt met paddenstoelen. Deze zogenaamde mycorrhiza-paddenstoelen behoren tot de grootste, kleurrijkste en daarom meest favoriete paddenstoelen van ons land. Het zijn soorten als boleten, gordijnzwammen, ridderzwammen, amanieten, vele satijnzwamsoorten en nog veel meer. Veel van deze essenbossages worden nu weer gekapt. Het was te verwachten dat veel biologen daar niet zo dramatisch over zouden doen, maar is dat terecht?  

Essentakziekte

De veroorzaker van de Essentakziekte is de schimmel Hynenoscyphus fraxineus. Dit bekerzwammetje werd voor het eerst geïdentificeerd onder de naam Chalara fraxinea. Vier jaar later werd ontdekt dat Chalara fraxinea het aseksuele (anamorfe) stadium is van een schimmel die vervolgens Hymenoscyphus pseudoalbidus werd genoemd. Daarna werd hij omgedoopt tot Hymenoscyphus fraxineus. De schimmel verstopt de sapstroom van het blad naar een tak van de Es. Als er voldoende bladeren zijn aangetast, sterven de takken af. Deze vallen door de wind uit de boom. Aan deze dode takken ontleent de ziekte zijn naam. Uiteindelijk sterft de hele boom, maar daar gaan soms jaren overheen.

De ziekte heeft in Nederland niet overal op dezelfde manier toegeslagen. Het verloopt per locatie nogal verschillend. In Alkmaar-Noord is een lange statige laan die beplant is met louter Essen. De meeste bewoners van de laan valt het niet eens op dat de bomen vrijwel allemaal zijn aangetast door de Essentakziekte, behalve als het een keer goed heeft gewaaid. Dan ligt de weg bezaaid met dode essentakjes. De gemeente komt met de veegwagen en klaar is Kees. Dat gaat al jaren zo zijn gangetje. In recreatiegebied Geestmerambacht laat men de dode takken die tijdens het verloop van de Essentakziekte uit de boom zijn gevallen en niet in de weg liggen, gewoon liggen. Het resultaat is dat het hele park bezaaid is met essentakken.

Winterpaddenstoelen

De winterpaddenstoelen die momenteel in Geestmerambacht op het dode of halfdode essenhout worden gevonden, zijn zeer interessant; vooral vanwege een toename van soorten die nooit of zeer zelden in het gebied werden gevonden. Vergeleken met enkele jaren geleden komt het Langsporig fluweelpootje (Flammulina elastica) er nu veel meer voor, zelfs meer dan het Gewoon fluweelpootje (Flammulina velutipes). Hetzelfde geldt voor de Gewone oesterzwam (Pleurotus ostreatus) en het opvallend veel voorkomen van de Rode kelkzwam (Sarcoscypha coccinea). Nog niet zo lang geleden domineerde hier nog de Krulhaarkelkzwam (Sarcoscypha austriaca). We moesten toen echt ons best doen om met veel meegenomen materiaal de Rode kelkzwam aan te tonen. Dat kan, zoals ingewijden weten, alleen maar microscopisch.

De schaarse Essenzwam (Perenniporia fraxinea) is een necrotrofe parasiet die het juist moet hebben van verzwakte of beschadigde boomsoorten, zoals Essen met de Essentakziekte. Na een aantal zieke Essen onderzocht te hebben, troffen we daar inderdaad enkele nog jonge Essenzwammen aan. Nog niet zo lang geleden kwam deze soort maar op één locatie voor boven het Noordzeekanaal.

De al wat oudere boomstronken en stammen van de Es bezitten niet alleen een scala aan korstzwammen, myxomyceten, bekerzwammen en ander leven. Sommige boomstronken zitten ook vol met de zwartbruine 'puisten' van de Kogelhoutskoolzwam (Daldinia concentrica). De meest zeldzame basidiomyceet die hier onder Essen wordt gevonden is wel de met uitsterven bedreigde Glimmerige voorjaarssatijnzwam (Entoloma plebeum). Deze bijzondere satijnzwam wordt in het Geestmerambacht, soms al in januari, op de humus onder Essen gevonden. Deze soort komt ook voor bij Zomereik, maar omdat er nauwelijks Zomereiken in het gebied voorkomen, is zijn lot in recreatiegebied Geestmerambacht verbonden aan de kwijnende Essen. Het hout en strooisel van de Es is een interessant substraat voor veel paddenstoelensoorten. Als de vele (zieke) Essen uiteindelijk zullen verdwijnen uit het recreatiegebied, zal dat gevolgen hebben voor de bijzondere paddenstoelen die er voorkomen en waar het gebied deels zijn reputatie aan ontleent.

Tekst en foto's: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging