Fosforworm gevonden, een nieuwe, lichtgevende exoot

In de nacht van 27 oktober 2018 liepen leden van de Vogelwerkgroep Texel onder leiding van Adriaan Dijksen over het paadje naar het uitkijkpunt bij de Horsmeertjes. André van der Vliet en Angelina Stiehl attendeerden de groep op lichtgevende deeltjes langs het pad. Klaas Kikkert slaagde erin de veroorzaker te vinden, een klein regenwormpje. Op 6 november werden nog meer wormen gevonden door wat water over het paadje en de bermen te sproeien. De dieren konden door Ton van Haaren eenvoudig gedetermineerd worden op basis van de plek van het zadel, de verdikking in het lichaam dat de geslachtsorganen bevat. Het bleek te gaan om de fosforworm Microscolex phosphoreus, een soort waarvan inderdaad bekend is dat deze licht geeft. Op 10 november werd nog een nieuwe waarneming op Waarneming.nl ingevoerd. Wouter Bosgra vond de fosforworm op de parkeerplaats voor zijn Wageningse huis. Het is een raadsel waarom deze nieuwe soort voor Nederland nu in kort tijdsbestek op twee ver uit elkaar gelegen plaatsen opduikt.

De fosforworm

De fosforworm behoort tot de regenwormen, waarvan zo’n 25 soorten in ons land voorkomen. De soort is waarschijnlijk afkomstig uit Argentinië, maar heeft zich door de plantenhandel de laatste eeuwen over de wereld verspreid. Ze vestigt zich met name in subtropische en gematigde klimaatzones en is al in veel Europese landen aangetroffen. In Europa wordt ze veel (maar niet uitsluitend) langs de kust gevonden, vaak in sterk door de mens beïnvloede gebieden, zoals steden en kassen. In Groot-Brittannië kan de fosforworm lokaal zelfs een plaag vormen op golfterreinen.

Lichtgevende dieren

Het verschijnsel dat dieren licht kunnen geven, wordt ook wel bioluminescentie genoemd. De meeste lichtgevende dieren leven in de oceanen. Van de landdieren zijn de vuurvliegjes het meest bekend. Daarnaast zijn er duizend- en miljoenpoten, springstaarten, slakken en wormen die licht geven. Wereldwijd zijn circa 7000 soorten regenwormen bekend en daarvan produceren er zo’n 80 soorten licht. Van de fosforworm is bekend dat ze bij verstoring lichtgevend slijm uitstoten uit hun mond, anus of huid. Mogelijk is dit een afweerreactie tegen predatoren.

Oproep

We willen graag weten of deze interessante worm op meer plaatsen in Nederland voorkomt en of deze zich in de toekomst gaat uitbreiden. Daarom verzoeken we u waarnemingen met foto in te voeren op Waarneming.nl. Zorg ervoor dat vooral de plek van het zadel goed zichtbaar is. Verzameld materiaal kan ter controle aan Ton van Haaren gestuurd worden. 

Tekst: Ton van Haaren, Adriaan Dijksen en Wouter Bosgra, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto's: Adriaan Dijksen; Ton van Haaren