Dodelijke parasiet Dikrandtonderzwam succesvol

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging [land] op [publicatiedatum]

De algemeen voorkomende meerjarige Dikrandtonderzwam staat bekend als een beruchte parasiet die witrot veroorzaakt in het hout van loofbomen. Hij is dodelijk voor de boom waarop hij wordt gevonden. De Dikrandtonderzwam neemt nog steeds toe. De opwarming van het klimaat speelt hierbij waarschijnlijk een rol van betekenis. Het is ook mogelijk dat de gezondheid van het Nederlandse bomenbestand achteruit gaat door de veranderende weersomstandigheden, waarvan de Dikrandtonderzwam als zwakteparasiet weet te profiteren.

Dikrandtonderzwam
De tot 35 centimeter brede Dikrandtonderzwam (Ganoderma adspersum) is geen familie van de echte tonderzwam (Fomes fomentarius) maar behoort tot een aparte groep van houtzwammen (Ganoderma). De Dikrandtonderzwam is een tamelijk platte tot vrij dikke houtzwam met een bleekbruine tot roodbruine bovenkant en een onderkant met een lichtgekleurde buisjeslaag (poriën) van 10 tot 15 millimeter dik. Hierop vormt zich elk jaar een nieuwe buisjeslaag. De bovenkant is soms opvallend met roodbruine sporen bestoven.

De consolevormige houtzwammen hebben (meestal) een opvallende stompe bleekwitte groeirand. Ze kunnen sterk op de Platte tonderzwam (Ganoderma lipsiense) lijken waarvan ze met zekerheid zijn te onderscheiden door de grotere sporenmaat. In het veld vallen vaak bij de Platte tonderzwam de aanwezigheid van tepelgallen op die aan de onderkant op de buisjeslaag te zien zijn. Deze ontbreken bij de Dikrandtonderzwam. De tepelgallen worden veroorzaakt door de algemeen voorkomende Tepelgalvlieg of Breedvoetvlieg (Agathomyia wankowiczi).

Dodelijke houtzwam
Dikrandtonderzwammen zijn necrotrofe parasieten. Ze infecteren levende loofboomsoorten waardoor deze langzaam afsterven. De aftakeling van de boom kan soms jaren duren. Hun levensduur is daardoor gelimiteerd aan de levensduur van de gastheer zou je denken maar als de dode stammen niet worden afgevoerd kunnen nog geruime tijd daarna, zelfs jaren achtereen, de kenmerkende houtzwammen verschijnen. In feite leeft de parasitaire Dikrandtonderzwam dan als saprotroof van het dode hout.

Het verschijnen van een Dikrandtonderzwam betekent voor de boom in kwestie in vrijwel alle gevallen het onherroepelijke einde. Vaak zijn het monumentale oude bomen die worden aangetast en dat doet pijn. Soms zit het mycelium al jaren in de boom zonder dat dit aan de buitenkant te zien is. Bomen die nog vitaal genoeg zijn kunnen de afbraak van het hout door het mycelium nog heel lang compenseren door jaarlijkse houtgroei in het aangetaste stamdeel. Als een belangrijke boom is aangetast proberen boomchirurgen de geïnfecteerde delen soms weg te bikken. De praktijk wijst echter uit dat het in vrijwel alle gevallen uitstel betekent van het onherroepelijke einde van de boom. Zo werd de beroemde Paardenkastanje achter het huis van Anne Frank aangetast door de Dikrandtonderzwam. Ondanks de inspanningen om de boom te genezen heeft de boom het niet gehaald.

In Nederland komt de Dikrandtonderzwam met zekerheid ook op naaldbomen voor. In het arboretum te Doorn staat een Westerse Hemlockspar (Tsuga heterophylla) met op zijn stam exemplaren van de Dikrandtonderzwam.

Buitenlandse verspreiding
De Dikrandtonderzwam is locaal bekend in sommige delen van Azië en Noord-Amerika. In Europa komt deze houtzwam vooral voor in het zuiden en westen (subatlantisch-submediterrane verspreiding). In Scandinavië is de Dikrandtonderzwam, uitgezonderd Denemarken, zeer zeldzaam of ontbrekend. In Denemarken was ze vroeger zeldzaam maar neemt ze tegenwoordig eveneens toe. De Dikrandtonderzwam staat in verschillende Europese landen op de Rode Lijst.

Tekst en foto’s: Martijn Oud, Nederlandse Mycologische Vereniging