Rhododendron ponticum ssp baeticum

Leidt klimaatverandering tot invasieve Pontische rododendron in Nederland?

FLORON
23-JAN-2017 - De Pontische rododendron is een prachtige struik die haar oorsprong kent in zuidwestelijk en zuidoostelijk Europa. Vanwege de bloemen en dekking voor wild werd de plant in de 18e eeuw massaal aangeplant op landgoederen in Noordwest-Europa. Met name op de Britse eilanden profiteert de soort van het milde klimaat en is daar zeer invasief. Wat kunnen we in Nederland verwachten?

De Pontische rododendron (Rhododendron ponticum) is een tot vier meter hoge wintergroene struik met grote rozepaarse bloemen die bloeien in mei en juni. Iedere bloeiwijze produceert zo’n 5.000 zaden die door de wind enkele tientallen meters verspreid kunnen worden. De zaden zijn één jaar kiemkrachtig. In gunstige biotopen kunnen in één jaar tijd vele tienduizenden zaailingen ontstaan. Daarnaast is er sprake van vegetatieve vermeerdering door beworteling van afbuigende takken. De soort groeit op voedselarme, vrij zure, zandige en venige bodems die bij voorkeur iets vochtig zijn en gedijt uitstekend bij een mild en vochtig klimaat.

De Pontische rododendron kan ook prima kiemen op oude boomstronken

Pontische rododendron op de Britse eilanden; waar zijn we bang voor?

In de loop van de 19e eeuw is de Pontische rododendron op de Britse eilanden (inclusief Ierland) op steeds meer locaties gaan verwilderen. Met name in de westelijke kustgebieden is de soort één van de beruchtste invasieve exoten. Vermoedelijk is de Pontische rododendron door inkruising met enkele Noord-Amerikaanse soorten als Rhododendron maximum en Rhododendron catawbiense meer winterhard geworden. In recente literatuur worden deze kruisingen wel aangeduid als Rhododendron x superponticum. In het veld worden ze met Rhododendron ponticum aangeduid omdat de morfologische verschillen gering zijn.

De Pontische rododendron vormt struiken met een dusdanig dicht bladerdek dat in het ergste geval maar 2% van het daglicht wordt doorgelaten. Dit is veel te donker voor de meeste plantensoorten. Daarnaast vormt het afgevallen blad een dikke, slecht verterende strooisellaag die het andere soorten vrijwel onmogelijk maakt te kiemen. Het bodemleven onder Pontische rododendrons is aanzienlijk armer dan in bodems waar deze niet groeit. Hierdoor is de plant enorm concurrentiekrachtig en vormt lokaal monoculturen die honderden hectares groot kunnen zijn. De lokale biodiversiteit en verschillende (beschermde EU-)habitattypen worden op de Britse eilanden bedreigd door de vestiging van de Pontische rododendron. Niet voor niets wordt de Pontische rododendron met man en macht bestreden.

Pontische rododendron in Nederland; wat staat ons te wachten?

Verspreiding van de Pontische rododendron in Nederland

Ook in Nederland is de Pontische rododendron populair en werd in het verleden veel aangeplant op landgoederen op met name de pleistocene gronden en aan de binnenduinrand. De soort is met veel andere Rhododendronsoorten beschikbaar in tuincentra en komt daardoor veel voor in tuinen. In de afgelopen decennia worden steeds meer verwilderde Pontische rododendrons waargenomen, hoewel dit nog geen gevolgen lijkt te hebben voor de lokale biodiversiteit. Volgens klimaatexperts krijgen we in Nederland te maken met een steeds milder en vochtiger wordend klimaat. Het is goed voorstelbaar dat de Pontische rododendron in de toekomst ook hier invasief zou kunnen worden.

FLORON houdt graag een vinger aan de pols. Geef al je waarnemingen van verwilderde Pontische rododendrons door en help FLORON een beter beeld te krijgen van de actuele verspreiding en verwildering van deze soort in Nederland. Meer informatie over de Pontische rododendron lees je in de nieuwe Kijk op Exoten (pdf; 3,8 MB).

Tekst: Leonie Tijsma, FLORON
Foto's: A. Barra, CC BY 3.0-licentie; Ruud Beringen
Kaart: NDFF en FLORON