Juni, bramenmaand!

In de tijd van Linnaeus en De Gorter was het eenvoudig, zij (her)kenden slechts drie soorten bramen: Gewone braam, Dauwbraam en Framboos. In de eeuwen daarna werden er steeds meer soorten onderscheiden en herkend. De batologen in Nederland onderscheiden intussen ongeveer 200 soorten en daar komt er nog steeds af en toe één bij. Zo verscheen recent een artikel over Rubus psilops, een nieuwe soort die alleen in Drenthe, de kop van Overijssel en aangrenzend Duitsland voorkomt. De Nederlandse naam moet nog vastgesteld worden.

Er zijn zo veel soorten omdat bramen apomictie vertonen: ongeslachtelijke voortplanting via zaad. Dat betekent dat nakomelingen identiek zijn aan de moederplant. Maar niet alle nakomelingen zijn klonen, er komt namelijk ook geslachtelijke voortplanting voor. Dat samen geeft die enorme variatie.

Bramen gedijen goed in een Atlantisch klimaat. Daarom is Nederland bijzonder rijk aan bramen, net als Groot–Brittannië en West-Frankrijk. Bramensoorten zijn bovendien vaak kieskeurig in hun standplaats. De kieskeurige soorten zijn vaak geschikte indicatoren voor aanwezigheid van oud bos.

In de laatste druk van Heukels’ Flora van Nederland (hèt naslagwerk voor plantenminnend Nederland) wordt de braam stiefmoederlijk behandeld. De gehele bramenvariatie is samengevat onder ‘Gewone braam’ en ‘Hazelaarbraam’. Hierdoor blijft de grote diversiteit voor veel floristen verborgen. Het zou mooi zijn als in de volgende flora een sleutel naar de meest voorkomende bramensoorten wordt opgenomen, zodat meer floristen de verscheidenheid aan bramensoorten gaan herkennen. De tijd is er rijp voor, want de laatste decennia is de kennis over bramen in Nederland enorm toegenomen dankzij het kleine groepje bevlogen batologen. Zij gingen samen op pad om bramen te leren kennen en kennis uit te wisselen en iedereen kamde een deel van Nederland uit op zoek naar bramen. Er is nu orde in de Nederlandse bramenchaos. Er is een prachtige website, www.rubus-nederland.nl, van Bram van de Beek. Hier vind je alle in Nederland voorkomende bramensoorten met foto’s. De website bevat ook determinatiesleutels voor als je zelf aan de slag wilt met het op naam brengen van bramen. Er is daarnaast een verkorte sleutel voor de vijftig meest algemene en karakteristieke soorten en er is een multi-kenmerk-sleutel: vul alles in wat je weet van je braam en hij vertelt je welke soorten er in aanmerking komen.

En, voor wie uitkijkt naar de bramensmulpartij in augustus: als je nu in kaart brengt welke bramensoorten in je omgeving groeien, dan kun je in augustus onderzoeken welke soort de lekkerste vruchten heeft.

Dit is een bericht in het kader van ‘Driehonderd jaar planten kijken in Nederland’. Neerlands eerste ‘florist’, David de Gorter (1717-1783), werd driehonderd jaar geleden geboren. Maandelijks berichten we over interessante gebeurtenissen in het plantkundig onderzoek. In deze aflevering staat de braam centraal.

Tekst: Willemien Troelstra, met input van Anne Troelstra, Bram van de Beek en Edwin Dijkhuis
Foto's: Anne Tanne, Flickr; Bram van de Beek; Adrie van Heerden