Groot aantal eikenprocessierupsen

Wat te doen bij gezondheidsklachten door brandharen van de eikenprocessierups?

Kenniscentrum Eikenprocessierups
22-JUN-2019 - In grote delen van Nederland kampen mensen met gezondheidsklachten als gevolg van de brandharen van de eikenprocessierups. In dit bericht een antwoord op veel gestelde vragen. Wat kunnen de klachten zijn, wat kan je er aan doen, hoe kun je ze voorkomen? Ook geven we antwoord op hoe je brandharen uit kleding krijgt, of dieren gevoelig zijn voor de haren en of je besmette groenten nog kunt eten.

Uit de Google Trends statistieken (zie onderstaande figuur) blijkt dat er de afgelopen week ruim twee keer zo veel gezocht is naar informatie over de eikenprocessierups dan tijdens de piek vorig jaar. Het geeft aan dat veel mensen hinder of klachten ondervinden van de brandharen van de processierupsen. Hieronder antwoorden op veel gestelde vragen.

Zoekinteresse voor eikenprocessierups in Google ten opzichte van het hoogste punt in het diagram (afgelopen week) die de waarde 100 krijgt. Een waarde van 50 betekent dat de term half zo populair is. Een score van 0 betekent dat er onvoldoende gegevens beschikbaar zijn voor deze term

Wat te doen bij huidklachten?

Na contact met de brandharen kunnen normaliter binnen 8 uur huidklachten ontstaan zoals jeuk, roodheid en pijnlijke bultjes (soms gevuld met vocht). Vaak ontstaan deze reacties op de onbedekte huid, maar door versleping met bijvoorbeeld zweet kan dit ook plaatsvinden op de bedekte huid. De bultjes kunnen lijken op muggenbulten. Wanner men deze klachten heeft kan men de huid strippen met plakband, goed wassen en spoelen (douchen mogelijk afhankelijk waar men de klachten heeft). Het is belangrijk om niet te gaan krabben omdat dit mogelijk tot verergering van de huidklachten leidt. De jeuk is tegen te gaan met verzachtende crème op basis van Aloë Vera, Calendula, menthol of Eucalyptus. Men zou ook nog triamcinolon crème kunnen gebruiken (op basis van corticosteroïden) wat verkrijgbaar is bij de apotheek of op recept.

Rode bultjes door brandharen eikenprocessierups

Wat te doen bij luchtwegklachten, algemene malaise of allergie?

Na inademing kunnen brandharen ook irritatie of ontsteking geven van het slijmvlies van de bovenste luchtwegen (neus, keel en bovenste gedeelte luchtpijp). De klachten lijken op een neusverkoudheid. Tevens kunnen mensen ook klagen over pijn in de keel en eventuele slikstoornissen, in sommige gevallen is er sprake van kortademigheid. Daarnaast kunnen er zich algemene klachten voordoen, zoals braken, duizeligheid, koorts, algehele malaise. Bij dit soort klachten is het verstandig om naar de huisarts te gaan.

Soms kunnen mensen een allergie ontwikkelen. Klachten treden dan al binnen 20-30 minuten op. Bij een ernstige allergische reactie, in uitzonderlijke gevallen een anafylactische shock, is het advies direct contact op te nemen met huisarts. Met bloedonderzoek is te bepalen of men allergisch reageert. De allergie is met medicijnen zoals Tavegil of andere antihistaminica te behandelen.

Wat te doen bij oogklachten?

Bij oogklachten moet men de ogen eerst goed spoelen met handwarm water. Probeer niet in de ogen te wrijven. Bij blijvende klachten moet men contact opnemen met de huisarts die indien nodig kan doorverwijzen naar de oogarts om beschadiging van het hoornvlies met kans op hoornvliesontsteking (keratitis) uit te sluiten.

In zeldzame gevallen kan het gebeuren dat de brandharen, zonder aanvankelijk verschijnselen te geven, de diepere slijmvlieslagen van het oog binnendringen. Dit kan een knobbelvormige ontsteking geven. Zolang de brandhaar blijft zitten, zullen de klachten blijven bestaan. Wanneer deze brandhaar niet operatief verwijderd wordt, kan een in uitzonderlijke gevallen blindheid ontstaan.

Brandhaartjes van de eikenprocessierups dringen diep door in het hoornvlies en geven een lokale ontstekingsreactie

Worden de klachten bij herhaaldelijk contact sterker?

Uit ervaring is bekend dat bij hernieuwd contact met de brandharen of bij blootstelling die onderhouden wordt (bijvoorbeeld door het dragen van besmette kleding) er een veel sterkere reactie en klachten kunnen ontstaan. 

Zijn er risicogroepen aan te geven?

Er zijn geen duidelijke risicogroepen aan te geven, in principe is iedereen even gevoelig. De reactie als gevolg van contact met de brandharen kan wel van persoon tot persoon variëren. Patiënten die reeds bekend zijn met astmatische klachten, zullen, doordat zij reeds gevoelige luchtwegen hebben, waarschijnlijk eerder en sterker reageren. Mensen die beroepsmatig betrokken zijn bij het beheersen van de overlast lopen wel meer kans dat zij in contact komen met de brandharen. Hetzelfde geldt voor kinderen, die door hun speelgedrag en omdat zij dicht bij de grond zitten eerder in aanraking zullen komen met de brandharen.

Kan ik een gebied met eikenprocessierupsen betreden?

De aanwezigheid van eikenprocessierupsen kan leiden tot een vermindering van het woon- of recreatiegenot omdat mensen beperkt worden in hun bewegingsvrijheid. In zijn algemeenheid dient men namelijk een gebied met eikenprocessierupsen te vermijden of met goed gesloten kleding te betreden (geen korte broek of t-shirt). Indien een gebied te ernstig is besmet met veel loshangende nesten dan het gebied afsluiten of waarschuwen om gebied te betreden (al of niet met borden).

Bij stranden rondom aangrenzende eikenbomen zeker tot 20 meter vanaf de stam gemeten afzetten. Dit geldt ook voor zwembaden, weilanden en voetbalvelden. Het water van een zwembad dat besmet is geraakt met brandharen van rupsen uit bomen uit de directe omgeving, kan wanneer men gezwommen heeft na opdroging leiden tot huidklachten, omdat brandharen achterblijven.

Indien mensen eikenbomen hebben in of aangrenzend aan hun tuin waarbij de kruin tot over de eigen tuin hangt dan kan dat betekenen dat men de tuin niet kan betreden tot professionele bestrijding is toegepast. Ook het maaien van met brandharen besmette gazons kan een risico opleveren, inclusief het gemaaide gras. Daarnaast kan tuinmeubilair besmet zijn. Voor de eigen tuin zijn mensen zelf verantwoordelijk en zal men zelf een professioneel bestrijder moeten inschakelen.

Kan ik de rupsen zelf bestrijden?

Het wordt sterk afgeraden om de rupsen zelf te bestrijden omdat de kans op verspreiding van en contact met brandharen daarmee sterk vergroot wordt. Als er zichtbare moppen/nesten op stam of in de eerste oksels van de takken zitten kan men deze eventueel inspuiten met haarlak om het nest te fixeren. Pas wel weer op dat je daarmee geen verspreiding van brandharen krijgt.

Voor de openbare ruimte is de gemeente verantwoordelijk en zal men een beroep moeten doen op de gemeente.

Hoe lang blijven de brandharen actief?

Proefondervindelijk is gebleken dat de brandharen na 6 tot 8 jaar nog steeds hun karakteristieke vorm en activiteit hebben behouden. Op plaatsen waar dus in voorafgaande jaren eikenprocessierupsen aanwezig waren en waar deze nu niet meer voorkomen, kunnen de brandharen echter nog geruime tijd voor ongemak zorgen.

Zijn de problemen voorbij als de rupsen verpopt zijn en als vlinder zijn weggevlogen?

Nee. De nesten van de eikenprocessierupsen zitten bomvol brandharen. In de nesten hebben de rupsen zich nog een paar keer verveld. Bij elke vervelling worden de honderdduizenden brandharen vernieuwd en de oude brandharen blijven achter in de nesten. Na verloop van tijd vallen de nesten uit de bomen waarna de brandharen zich in de omgeving kunnen verspreiden.

Hoe kan ik brandharen uit kleding en wasgoed verwijderen?

De brandharen zijn moeilijk uit de kleding te verwijderen. Om herhaalde blootstelling te voorkomen is dit verwijderen van de haren uit de kleding echter wel noodzakelijk. De kleding dient daarom zeer grondig op 60 graden gewassen te worden, zeker wanneer men weet dat men in een belast gebied is geweest en men overlast van de brandharen heeft ondervonden.

Het is niet verstandig om de was buiten te drogen te hangen indien er eikenprocessierupsen in de buurt voorkomen. 

Kan ik buiten geteelde groenten in een besmet gebied eten?

Wanneer u de groenten voorzichtig oogst en vervolgens goed huishoudelijk wast, behoeft het eten van groenten uit besmet gebied geen probleem op te leveren. Een probleem kan wel bestaan indien moestuinen gelegen zijn direct onder of in de onmiddellijke nabijheid van eikenbomen die besmet zijn met de eikenprocessierups. Hoewel het consumeren dan niet direct een probleem hoeft op te leveren als ze goed gewassen zijn, kan het oogsten en wassen zeker wel een probleem opleveren omdat de gewassen besmet kunnen zijn met brandharen. Eigenlijk zou je deze groenten niet meer moeten gebruiken omdat het oogsten en wassen een veel te groot probleem oplevert.

Lopen dieren ook risico’s?

Hond met tongproblemen door brandharen eikenprocessierupsHonden lopen met name risico’s wanneer zij aan nesten snuffelen of deze in hun bek nemen. Dit kan tot ernstige laesies van het mondslijmvlies leiden. Houd uw hond dus goed in de gaten en/of aangelijnd. Ook voor koeien en paarden geldt dat voorkomen moet worden dat zij aan de nesten kunnen zitten of deze in hun bek kunnen nemen. Paarden lijken gevoeliger voor de eikenprocessierups dan andere dieren. Daarnaast kunnen klachten optreden als bijvoorbeeld vee graast onder of in de directe nabijheid van aangetaste eikenbomen of als gras afkomstig uit de directe nabijheid van aangetaste eiken als veevoer wordt gebruikt. Het gras kan vol met brandharen zitten. Tot een minimale afstand van 20 meter vanaf de stam van de boom zou men het weiland moeten afzetten en daarbinnen het gras niet als hooi moeten gebruiken. Bij een flinke storm kan deze afstand zelfs veel groter worden.

Meer informatie

Tekst: Kenniscentrum Eikenprocessierups: Henk Jans, arts, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu, Arnold van Vliet en Hidde Hofhuis, Wageningen University, Silvia Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies, Henry Kuppen, Terra Nostra; Jan Buijs, GGD Amsterdam, Joop Spijker, Wageningen Environmental Research
Foto’s: Arnold van Vliet; dr. R.P.L. Wisse, Jos Aalbers, UMC Utrecht