Droogtecrisis funest voor bedreigde fauna: stikstofmaatregelen deel van oplossing?

We herinneren ons allemaal nog de beelden van de voorgaande twee jaar. Reddingsacties voor beekvissen in drooggevallen beken en nectarkroegen op het stuifzand om vlinders aan voedsel te helpen op uitgedroogde heide. Hoewel begin 2020 nat was en watervoorraden in de grond weer wat werden aangevuld, had april dit jaar wederom een droogterecord en inmiddels is er, zeker op de zandgronden, al weer sprake van sterke verdroging. Hoe dit jaar verder zal verlopen is nog niet te zeggen, maar opnieuw een extreme droogte kan voor veel soorten desastreus zijn.

Vissen en kamsalamander nemen af

Dit geldt bijvoorbeeld voor de grote modderkruiper in sloten, de beekprik en de rivierdonderpad in beken en de kamsalamander in poelen. Een recente analyse van RAVON wijst uit dat vijftig tot zestig procent van de populaties beekprikken en rivierdonderpadden in beken in 2018 en 2019 acuut bedreigd werd door droogvalproblematiek.
Ook zelfs de grote modderkruiper, een vis waarvan bekend is dat de soort enkele weken van droogte kan overleven, blijkt in verschillende sloten te zijn uitgestorven die in 2018 langdurig hebben drooggestaan. Van de kamsalamander zijn uit Brabantse Natura 2000-gebieden poelen bekend die in 2018 en 2019 omstreeks juni zijn drooggevallen, waardoor een generatie larven als verloren moet worden beschouwd.

Libellen en vlinders verdwijnen

De bedreigde vlinders van de heide hadden in 2018 en 2019 erg slechte jaren en zijn op veel kleine vliegplaatsen verdwenen. De kommavlinder is in 2019 in Overijssel slechts op één locatie gezien, terwijl op andere vliegplaatsen in het binnenland de aantallen extreem laag waren. De verspreiding van de heivlinder is meer dan gehalveerd. Van de kleine heivlinder moet zelfs worden afgevraagd of ze nog in ons land voorkomt, in 2019 zijn er nog maar enkele exemplaren waargenomen. Ook voor sommige libellen heeft de droogte grote gevolgen. De libellen die een grote klap hebben gehad, zijn de soorten van kleine stilstaande wateren op de hoge zandgronden. De verspreiding van vensoorten als speerwaterjuffer, noordse glazenmaker, venwitsnuitlibel en noordse witsnuitlibel was in 2019 bijna gehalveerd ten opzichte van het jaar daarvoor. De oeverzones van veel karakteristieke vennen zijn drooggevallen waardoor de libellen zich niet konden voortplanten. De gevlekte witsnuitlibel deed het in het laagveen goed, veel kleine populaties in vennen op de zandgronden lijken echter verdwenen.

Roep om anti-verdrogingsmaatregelen

De impact van de droogtecrisis op bijzondere fauna is duidelijk, de klimaatvoorspellingen geven aan dat droogte steeds vaker zal voorkomen. Het is daarom tijd om structureel anti-droogtemaatregelen te nemen, voor de korte en voor de lange termijn. Op de korte termijn liggen er kansen bij het vergroten en verdiepen van poelen, het plaatsen van tijdelijke stuwen in beken en het lokaal verdiepen van de beekbodem. Als noodmaatregel moet zelfs het inlaten van (grond)water overwogen worden. Op langere termijn liggen er kansen in het langer vasthouden van water door bijvoorbeeld uitgesteld maaibeheer en het aanleggen van waterbuffers. Uiteindelijk moet de grondwaterspiegel hersteld worden, waarbij functies volgen uit de natuurlijke condities van het landschap, zodat regenwater langdurig kan worden vastgehouden. Dit vereist visie, maatregelen en plannen op een grotere schaal.

Relatie met stikstofmaatregelen

Maatregelen tegen de droogtecrisis zouden hierbij gewogen moeten worden samen met maatregelen in het kader van de stikstofcrisis in plaats van dat maatregelen naast elkaar staan of zelfs tegen elkaar inwerken, zoals bij het plan om stikstof uit mest uit te spoelen met water. Vrijkomende gronden bij de uitkoop van boerenbedrijven nabij natuurgebieden kunnen gebruikt worden als buffer om grondwaterstanden duurzaam te verhogen. Verlaging van de stikstofbelasting zorgt dan weer voor verminderde plantengroei in en rondom water waardoor de waterverdamping via bladeren vermoedelijk minder wordt en verdroging van wateren minder snel zal gaan.

Tekst: SoortenNL: Martijn Dorenbosch, RAVON & Kars Veling, De Vlinderstichting
Foto’s: Christophe Brochard; Jelger Herder; Saxifraga; Rudmer Zwerver, Saxifraga; Eric Gibcus, Saxifraga; Kees Marijnissen, Martijn Dorenbosch, Blikonderwater, Kars Veling