Over 10 jaar: risicozone hooikoortsplant ambrosia

Bericht uitgegeven door De Natuurkalender op zondag 13 september 2009

De hooikoortsplant ambrosia staat momenteel in bloei. De plant breidt zich in Nederland uit. De pollenconcentratie is tot nu toe echter nog laag. Dit blijkt uit de vandaag door Wageningen Universiteit gepubliceerde ‘Toekomstschets ambrosia’. Hieruit blijkt verder dat 70% van het Nederlandse landoppervlak geschikt is voor vestiging van ambrosia en dat Nederland over 10 jaar bij vrijwel alle klimaatscenario’s in de risicozone terecht komt. Naar verwachting kan 10 tot 20% van de Nederlandse bevolking gezondheidsklachten ontwikkelen na blootstelling aan ambrosiapollen. De onderzoekers roepen het publiek op om vindplaatsen door te geven op www.natuurkalender.nl.

Ambrosia is een sterk invasieve plant die weinig eisen aan zijn omgeving stelt en op veel plaatsen kan groeien. Het is een kortedagplant die pas in de loop van de zomer en in de herfst zijn hoogste groeisnelheden bereikt en tot bloei en zaadzetting komt. De plant produceert een groot aantal pollen die sterk allergische klachten kunnen veroorzaken. Daarnaast is ambrosia een akkeronkruid.

Vooral in de tuin
Ambrosia komt oorspronkelijk uit Noord-Amerika maar heeft zich sterk uitgebreid over de hele wereld. In Europa is hij sinds de jaren 90 van de vorige eeuw met een sterke opmars bezig vanuit het zuiden van Europa. In Nederland worden al tientallen jaren ambrosiaplanten aangetroffen, maar pas sinds de jaren 90 neemt het aantal vindplaatsen toe. Inmiddels wordt ambrosia in het hele land aangetroffen. Figuur 1 geeft een overzicht van de waarnemingen die dit jaar zijn doorgegeven op www.natuurkalender.nl). 80% van de vindplaatsen betreft het een tuin. Veelal gaat het om een enkel exemplaar maar in 14% van de gevallen gaat het om tussen de 11 en 100 planten en in 5% zelfs om meer dan 100 planten. Deze grote aantallen duiden op locale reproductie en mogelijk zelfs vestiging. Het aantal ambrosiapollen dat wordt geteld door het Leids Universitair Medisch Centrum en het Elkerliek ziekenhuis is echter nog laag.

Figuur 1: Waarnemingen van ambrosia doorgegeven op www.natuurkalender.nl.

Ambrosia heeft een voorkeur voor plekken die regelmatig verstoord worden. De plant kan aangetroffen worden in wegbermen, spoorbermen, oevers van waterwegen, bouwlocaties, bedrijventerreinen, vuilstortplaatsen, weilanden, akkers, tuinen en bossen. Al deze habitattypen komen veelvuldig in Nederland voor. In totaal zou zo’n 70% van het Nederlandse landoppervlak geschikt kunnen zijn voor vestiging.

Vogelvoer
Ambrosiazaden kunnen zich op een groot aantal manieren verspreiden. Menselijke activiteiten spelen hierbij veelal een grote rol. De belangrijkste manier om ons land binnen te komen is via zaadmengsels, vooral die gebruikt worden voor vogelvoer. In de tuinen wordt ambrosia dan ook vooral bij voederplaatsen voor vogels aangetroffen. Aangetroffen pollen zijn niet alleen geproduceerd door planten die in ons land groeien. Ambrosiapollen kunnen namelijk zeer grote afstanden door de lucht afleggen waardoor in Nederland ook pollen kunnen voorkomen die afkomstig zijn van planten die honderden kilometers ver weg groeien.

Risicozone in 2020
Hoe hoger de temperatuur, hoe hoger de ontwikkelingssnelheid van ambrosia met een minimum van 0.9 ˚C, een optimum van 31.7 ˚C en een maximum van 40.0 ˚C. De stijging van de gemiddelde temperatuur in Nederland in de afgelopen 15 jaar met 1 ˚C heeft de groeiomstandigheden voor ambrosia zeer waarschijnlijk verbeterd. De verwachte temperatuurstijgingen in de komende tientallen jaren zullen de groeiomstandigheden verder verbeteren. Klimatologisch komen we in Nederland in 2020 bij vrijwel alle klimaatscenario’s in de risicozone terecht. Dit houdt in dat we gemiddelde temperaturen in de maanden juli tot en met oktober hebben die vergelijkbaar zijn met andere gebieden in Europa waar nu al zeer hoge ambrosiapollenconcentraties voorkomen. Indien we de continue introductie van nieuwe zaden niet tegengaan en indien we geen monitoring, bestrijding en beheer gaan organiseren is de kans groot dat we in Nederland al in 2020 en in ieder geval in 2050 onder alle klimaatscenario’s relatief grote populaties ambrosia zullen hebben waarbij ook grote hoeveelheden pollen in de lucht worden aangetroffen. Indien we in staat zijn om de plant effectief te bestrijden en de introductie van zaden aanzienlijk weten te beperken zullen we waarschijnlijk in staat zijn om de populaties onder controle te houden.

Film van ambrosiaplanten in Wageningen. De film laat zien dat planten die afgemaaid zijn snel weer uitlopen en in bloei kunnen komen.

Landbouw en natuur
Momenteel hebben de ambrosiaplanten in Nederland nog geen effect op de landbouw. Bij een verdere uitbreiding en vestiging van planten in landbouwgebieden zal ook de schade als gevolg van opbrengstverlies en voor de bestrijding van de plant stijgen. Het is onbekend wat de omvang van de schade zou kunnen zijn. Het effect op de natuur zal in Nederland relatief gering kunnen zijn aangezien ambrosia vooral in omgevingen voorkomt waar weinig zeldzame planten voorkomen. Vestiging van ambrosia in bloemrijke bermen of in braakliggende natuurontwikkelingterreinen kan mogelijk wel voor effecten op de biodiversiteit zorgen indien de planten bestreden gaan worden en de vegetatie zeer regelmatig gemaaid moet worden.

Gezondheid
Ambrosia zal het grootste effect op de publieke gezondheid hebben. Door de uitbreiding van ambrosia zal het hooikoortsseizoen twee maanden langer worden. Het jaarlijks aantal getelde ambrosiapollen zal alleen bij beperkte klimaatverandering in combinatie met intensieve bestrijding en het voorkómen van nieuwe introducties van zaden laag blijven. In alle andere situaties zal het aantal pollen hoog tot mogelijk zeer hoog kunnen worden. Naar verwachting 10 tot 20% van de Nederlandse bevolking kan gezondheidsklachten ontwikkelen na blootstelling aan ambrosiapollen. De kosten voor alleen al medicijngebruik zullen in het maximale scenario van vestiging oplopen tot minimaal 10 miljoen Euro per jaar. De totale sociaaleconomische schade is nog niet in te schatten.

Bestrijding
Ambrosia is, indien hij zich eenmaal ergens gevestigd heeft, moeilijk te bestrijden mede door het feit dat de planten grote hoeveelheden zaden produceren die tot 40 jaar kiemkrachtig blijven. Er zijn diverse managementopties waaronder handmatige, mechanische, chemische en biologische bestrijding. Belangrijkst is toch nog om nieuwe vestiging te verhinderen door geen zaden meer in Nederland te verspreiden. Om ambrosia effectief aan te pakken is een actieve voorlichting van publiek en specifieke doelgroepen, waaronder de groenbeheerders, noodzakelijk.

De toekomstschets is in het kader van De Natuurkalender geschreven in opdracht van het Team Invasieve Exoten van het Ministerie van LNV. Het team werkt momenteel aan een advies aan het Ministerie van LNV om het probleem aan te pakken.

Meer informatie:

• Meer online informatie en het volledige rapport 'Toekomstschets Ambrosia' is te vinden op www.natuurkalender.nl/toepassingen/hooikoorts/ambrosia.asp
• Geef ambrosiawaarnemingen door aan De Natuurkalender
• Stuur foto’s op naar natuurkalender@wur.nl
• Help ons hooikoortsklachten in kaart te brengen via Allergieradar.nl
• Website Plantenziektenkundige Dienst van het Ministerie van LNV

Tekst: Arnold van Vliet, Sara Mulder, Renske Terhurne en Wichertje Bron, De Natuurkalender
Foto’s en film: Arnold van Vliet
Foto's in hoge resolutie vrij te gebruiken mits vermelding 'Natuurkalender.nl':
Close-up bloeiende plant
Hele plant