Prehistorisch landgebruik verhoogde plantdiversiteit
Wageningen UniversityDe laatste decennia vormt het behoud van biodiversiteit één van de hoogste prioriteiten op de mondiale omgevingsagenda. Er is echter nog nauwelijks onderzoek gedaan naar de relatie tussen menselijk landgebruik en plantdiversiteit in het verleden. Dit is opmerkelijk, omdat inzichten in de aard van deze relatie waardevol kunnen zijn voor toekomstig beleid. Om deze reden is door de universiteiten van Rennes 1 en 2 een onderzoek naar dit thema gestart, dat uitgevoerd is door een interdisciplinair team bestaand uit een archeoloog, een palynoloog en een ecologe. Als onderzoeksgebied werd Bretagne gekozen, als periode de IJzertijd en vroeg-Romeinse tijd. Voor dit gebied zijn veel paleobotanische gegevens (gegevens van fossiele planten) beschikbaar, alsmede gedetailleerde archeologische kennis over landgebruik in het verleden.
De ontwikkelingen in plantdiversiteit door de tijd heen kunnen gereconstrueerd worden met behulp van onderzoek naar fossiel stuifmeel ofwel ‘pollen’ (palynologie). Voor het onderzoek werden 30 pollenkernen geanalyseerd, afkomstig van verschillende delen van het Bretonse schiereiland. Speciale aandacht werd gegeven aan ‘taxonomische rijkdom’, een eenvoudige maat die aangeeft hoeveel plantensoorten (taxa) aanwezig zijn op een bepaald moment. Menselijk landgebruik werd gereconstrueerd met behulp van diverse archeologische bronnen, zoals opgravingsrapporten. Gemiddeld nam het aantal gedocumenteerde taxa gedurende de onderzochte periode toe van net boven 28 tot meer dan 32. Tijdens de IJzertijd en vroeg-Romeinse tijd nam de bewoningsdichtheid van Bretagne snel toe. Toen de Romeinen het gebied veroverden in het midden van de eerste eeuw voor Christus was het landschap relatief open, sterk door mensen beïnvloed, en dicht bevolkt.
De verklaring voor de toename in plantdiversiteit wordt gezocht in algemene veranderingen in de vegetatie veroorzaakt door een intensivering van menselijk landgebruik. Deze trend was al duizenden jaren eerder ingezet. Na 8000 voor Christus waren de meeste delen van Europa dicht bebost. De taxonomische rijkdom was laag in deze verhoudingsgewijs homogene landschappen. Na de introductie van de landbouw maakten de bossen geleidelijk plaats voor een meer open landschap, bestaand uit nederzettingen, akkers, weidegronden, heidevelden, bosrelicten en venen. Het ontstaan van dit gevarieerde ‘landschapsmozaïek’ leidde tot een toename in plantdiversiteit. In eerder onderzoek, met name in Scandinavië, is aangetoond dat de plantdiversiteit bleef toenemen tot het moment dat grootschalige menselijke ingrepen (bijvoorbeeld. de introductie van monoculturen en verstedelijking) leidden tot het ontstaan van zeer homogene landschappen. In de meeste delen van Europa werd dit stadium waarschijnlijk pas in de 18de en 19de eeuw bereikt. Het Franse onderzoek is het eerste waarbij in detail is gekeken naar de exacte relatie tussen menselijke activiteit en plantdiversiteit in het verre verleden.
Tekst, kaart en grafiek: Roy van Beek, Wageningen Universiteit
Foto: Marie-Yvane Daire, Universiteit Rennes 1 (leadfoto: restanten van een nederzetting uit de IJzertijd te Mez-Notariou op het eiland Ouessant, voor de westkust van Bretagne)