Mark Kapteijns, boswachter en natuurfilmer

Mark Kapteijns ontving Brabant Bokaal voor natuurfilms

Provincie Noord-Brabant
8-JAN-2019 - Op 4 december ontving Mark Kapteijns de Brabant bokaal voor zijn belangrijke bijdrage aan het natuurbewustzijn in Brabant. Met zijn natuurfilms van uitzonderlijke kwaliteit vergroot hij het besef dat de natuur beschermd moet worden.

Mark Kapteijns uit Wintelre kreeg de passie voor landschap, flora en fauna met de paplepel in gegeven. Zijn vader werkte bij Waterschap De Dommel; zijn moeder runde de boerderij. Sinds 2000 is hij boswachter van Brabants Landschap. Zijn oog heeft de scherpte van een havik. Dat komt hem van pas: hij maakt natuurfilms, waarbij geduld zijn grootste bondgenoot is. In Brabant ondernam hij talloze expedities: van wetland Markiezaat bij Bergen op Zoom in het westen tot de Maasheggen rond Boxmeer in het oosten. Zijn inspirerende films, meermaals bekroond, bereiken een groot publiek en vergroten het besef dat onze natuur bescherming verdient.

Een man die niet zonder Brabant kan

Als hij de kap van zijn lens haalt, weten ze dat het menens is. De dieren, de bomen, de planten. Niet dat ze boswachter Mark Kapteijns vrezen. Integendeel. Zijn natuurfilms onderstrepen de noodzaak om flora, fauna en landschap te beschermen. Close up van een man die niet zonder Brabant kan. Waar de passie begon? De pap, de lepel en de hongerige mond: zijn ouders brachten hem van kinds af liefde voor het Brabantse land bij. Nog altijd woont hij in het groen van Wintelre, waar hij opgroeide. “M’n vader werkte bij waterschap De Dommel. Regelmatig mocht ik mee op sjouw. Thuis kweekte hij wildzangers: putters en
goudvinken in een volière. Mijn moeder had de zorg voor de dertig zeugen op onze boerderij.” Zelf haalde Mark ook dieren in huis. Dode vogeltjes, die hij in bos en berm vond. Ze intrigeerden hem. “Ik kookte ze thuis uit. Stinken! In diezelfde pan gingen ’s avonds weer de aardappels. Ach, natuur is natuur.” Zijn collectie vogelschedeltjes groeide uit tot zo’n vijftig exemplaren. Na de Bosbouwschool in Velp belandde Mark bij een houtbedrijf in Eersel. Dertien jaar trok hij met kettingzaag en kapzin de bossen in. Naaldbomen vellen. “Elke dag zo’n twintig kuub hout. Mooi werk, veel vrijheid. Maar fysiek zit er een grens aan. Toen de kinderen kwamen [hij heeft twee dochters – red.] wilde ik ook meer vastigheid.” Dat lukte in 2000, na een open sollicitatiebrief aan Brabants Landschap. Mark hoefde niet lang op antwoord of bos te wachten: hij kreeg ze allebei.

Mark Kapteijns, boswachter en natuurfilmer

Pixelpassie

Zijn werkgebied is De Mortelen en Scheeken, een cultuurlandschap van 1.500 hectare tussen Best, Boxtel en Oirschot. Veel kleine weitjes en omzomende houtwallen. Na vijfenzeventig seizoenswisselingen loopt Mark nog altijd met gulzige ogen rond. “Vooral in de lente. Dat is het prille begin van alles. Minst favoriete seizoen? Hoogzomer. Bij hitte houden dieren zich bedekt en koest.” Maar zelfs dan ontsnappen ze nauwelijks aan Marks scherpe oog. Dat komt van pas tijdens de jacht op flora en fauna. In onschuld: zijn vangmiddel is een filmcamera. Als mènneke van dertien ving hij de natuur al in beelden. Indertijd leverde het een achtmillimeterfilm over de vier jaargetijden op. Lachend: “Zelf gemonteerd, met plakbandjes. Ik kan me de vertoning voor de familie nog herinneren.” Een medestraatbewoner, Harry Hoppenbrouwers, wakkerde zijn pixelpassie aan. Harry, die indertijd gemeentelijk bosbeheerder van Vessem was, maakte smalfilms over de lokale natuur. “Bij ons op de lagere school gaf ie een lezing met beelden. Machtig mooi. Bij hem liep ik ook stage vanuit de Bosbouwschool.” De liefde voor de camera zou Mark niet meer kwijtraken, ontdekte ook zijn werkgever. In 2010 gaf Brabants Landschap hem carte blanche om voortaan twee dagen in de week natuurfilms te maken. Het vormde het begin van talloze expedities met camera: van het wetland Markiezaat bij Bergen op Zoom en de drassige Groesplaat aan de Boven-Merwede tot aan het dasrijke landgoed Tongelaar bij Mill en de stekelige Maasheggen rond Boxmeer. “Het blijft me verbazen hoeveel variatie de Brabantse natuur kent. Je komt hier van alles tegen. Stuifduinen, hei, rivieren, zand en klei. Ik wil dat m’n films bijdragen aan het besef dat we onze natuur moeten beschermen.”

Troostrijk

De condities voor een goede film? Grondige kennis van flora en fauna, maar vooral doorzettingsvermogen. Filmen is een langgerekte oefening in geduld: “Ik ga vrijwel altijd rond zonsopkomst en -ondergang op pad. Dan is de kans dat je dieren ziet het grootst. Af en toe zit je uren achter een camouflagescherm te wachten. Soms voor niks.” Maar troostrijk is het vooruitzicht: zijn films trekken een groot en geestdriftig publiek. Dat is plezierig voor Brabants Landschap, maar ook voor Mark. “Ik wil mensen vooral een verhaal over de samenhang in de natuur vertellen. Mijn films laten verbanden zien: dat ene plantje trekt die-en-die insecten, die op hun beurt belangrijk zijn voor dat-en-dat vogeltje.” Bedaard: “Schoonheid vind ik bijzaak. Het is fijn als mensen het mooi vinden, maar de ochtendzon die boven de mist uitkomt: daar ga je geen film mee vullen.” Regelmatig wint hij prijzen. Op het NOVA-festival van de Nederlandse Organisatie Van Audiovisuele amateurs behaalde hij tweemaal brons, vijfmaal zilver en tweemaal goud. Ook sleepte hij prijzen in de wacht op internationale festivals in Zwitserland en Engeland. Een van zijn successen is de film over de Valkenhorst bij Valkenswaard. In dit uitgestrekte bos- en heidegebied – maar liefst achthonderd hectare – liggen grote visvijvers die begin vorige eeuw zijn gegraven. De bevolking kweekte hier karpers als voedsel. Nu zijn de vijvers een openluchtrestaurant annex zwemparadijs voor vogels, waaronder de roerdomp. Mark: “Toen de film in Valkenswaard in première ging, liep het zo storm dat hij uiteindelijk vier maal is vertoond. Veertienhonderd mensen in twee dagen. Trots? Ja.”

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Mark Kapteijns ontving de Brabant Bokaal voor natuurfilms. Bekijk het filmpje over zijn werk (Bron: Prins Bernhard Cultuur Fonds)

Zorgwekkend

In de hal van zijn huis vormen drie opgezette dieren een tafereel: een havik met een gevangen eekhoorntje, waar een kraai hongerig naar kijkt. “Dit bedoel ik met verhalen vertellen”, zegt Mark. “Die dieren hebben onderling een verband. Dat wil ik in m’n films laten zien.” Toch vertelt de natuur niet alleen paradijselijke verhalen, weet Mark. Hij maakt zich zorgen om de klimaatverandering. “De hitte van 2018 is geen toevallige uitschieter, maar het begin van een patroon. Zorgwekkend vind ik het. De vennen staan al drie à vier maanden droog. Padden en kikkers overleven dat wel, maar libellelarven nauwelijks. Hoe heet het was, kon je ook aan de bomen zien. Ze lieten al in de zomer blaadjes vallen. We lopen nog steeds driehonderd millimeter achter op de normale regenval. Voor een oude kwijnende eik kan dat de genadeslag zijn.” Meer bedreigingen van de natuur? “Intensieve landbouw doet landschap en milieu geen goed. Het is vaak gras en maïs wat de klok slaat.” Tegelijkertijd is hij blij dat de belangen van de natuur bij recente herverkavelingen meewegen. Waar mogelijk worden houtwallen hersteld. In zijn werk merkt hij ook een afname van insecten: “Nee, Deet hoef ik echt niet elke dag op.” Weliswaar hebben insecten een veel lagere aaibaarheidsfactor dan konijnen of reeën, maar Mark kijkt verder dan emotie. “Insecten vormen de basis van ons bestaan, want we zijn afhankelijk van bestuiving. Als bijen het loodje leggen, zitten we echt in de problemen. In China komt het nu al voor dat boeren met een kwastje zelf de appelbomen moeten bestuiven.”

Rare tijd

Een andere kopzorg is de oprukkende verstening. “Ik zie dorpen en steden aan elkaar vastgroeien. Dat leidt tot nieuwe bedrijventerreinen en extra wegen, waardoor de natuur nog meer versnippert.” Nog een dossier: dumpingen van drugsafval zijn voor veel Brabantse boswachters vertrouwde kost. Maar in De Mortelen en Scheeken is het nog niet voorgekomen. Mark klopt het af op de houten eettafel.

Mark Kapteijns, boswachter en natuurfilmer

Toch versnelde zijn polsslag dit voorjaar: in een natuurgebied bij Valkenswaard passeerde hij rond vijven ’s ochtends een stilstaande wagen-met-inzittende op een zandpad. Verderop manoeuvreerde een wit busje. Rare tijd voor een picknick. Maar wat ze precies in hun schild voerden? De onbekenden wensten klaarblijkelijk geen pottenkijkers: ze zetten de achtervolging op Mark in. Een week later vond er een grote dumping plaats. Drugsafval valt in de categorie majeure incidenten. Maar de natuur ondervindt vooral kleinere verstoringen: loslopende honden, motorcrossers, wildkampeerders, grofvuildumpingen. “In mijn gebied werkt een buitengewoon opsporingsambtenaar die waarschuwingen uitdeelt en eventueel boetes uitschrijft. Het is plezieriger dat hij het doet dan ik. Regelmatig zijn de overtreders bekenden wiens hulp je ook weer in je werk nodig hebt. Dat kan botsen.”

Regie

De toekenning van de Brabant Bokaal had hij nooit verwacht. “Tijdens m’n werk kreeg ik een telefoontje. ‘Anoniem’ zag ik op het scherm. Ik dacht: laat maar. ’s Avonds hoorde ik Wim van de Donk op m’n voicemail. Dan schrik je even. Maar ik ben er erg blij mee.”

Zijn eigen natuur bestaat uit een wilde tuin met vijver, waarin kikkers en salamanders leven. Naast de waterpartij staat een roerdomp. Gracieus, drie meter hoog. Mark zaagde hem eigenhandig uit de stam van een reuzenspar. De sierlijkheid van de roerdomp doet een figuurzaag vermoeden. Fout. Mark laconiek: “Met een kettingzaag.” Goed teken. Wie zo’n knappe regie over zijn hand voert, kan een Brabant Bokaal vasthouden.

Brabant Bokaal

De Brabant Bokaal is een initiatief van het Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant. Dit eerbewijs gaat jaarlijks naar drie vrijwilligers die zich excellent inzetten voor de cultuur en natuur van Brabant. Zij ontstijgen de reguliere connotatie van het woord vrijwilliger. Wat de laureaten met elkaar verbindt, is hun gedrevenheid en betrokkenheid bij Brabant. Hun in het oog springende inzet inspireert anderen. Om die reden verdienen ze een eerbewijs dat ertoe doet: de Brabant Bokaal.

Tekst: Eric Alink, Provincie Noord-Brabant
Foto's: Marc Bolsius, Fotoburo Bolsius
Film: Prins Bernhard Cultuur Fonds