Levend water in Spoorpark Tilburg

Ze zette haar droom in 2013 al op papier voor koning Willem Alexander in ‘Mijn droom voor ons land’: "Levend water in de stad. Mijn verlangen gaat uit naar meer wilde natuur en levend water in de stad, zodat het stiller en schoner wordt om er te wonen, te werken, te spelen en te creëren." In 2014 verzamelden mensen met verstand van water, riolering, de ondergrondse stad, historie, ecologie en kunsten zich en ontwikkelden een visie voor het water in Tilburg; de stad waar vroeger 35 beken stroomden, maar waar sinds ongeveer zeventig jaar geen levend water meer stroomt. "Het eerste water dat ik in mijn droom weer zag stromen in Tilburg, was op een nog te ontsluiten terrein dicht bij het centrum van de stad", vertelt Lucy. Haar idee werd geselecteerd als een van de plannen voor het stadspark. Vanaf dat moment zette ze samen met zeven andere kwartiermakers haar schouders onder het immense burgerinitiatief.

Natuurlijk park

Alle kwartiermakers hadden zo hun eigen wensen en ideeën bij de invulling van het park. Aan landschapsarchitecte Esther Kruit de taak om er één plan van te maken. Esther: "Hoewel het Spoorpark in het hart van de stad Tilburg ligt, is het niet alleen ontworpen voor mensen. De doelstelling is dat het park een biodivers terrein is waar, naast mensen, vele dier- en plantensoorten een plekje kunnen vinden. Om die reden heeft het park een duidelijke structuur, waar nog veel ruimte voor sociale én natuurlijke processen is."

Het park ligt op een terrein dat voor een groot deel open was. In het westelijk deel lag een berkenbosje, naast het spoor een talud met schrale weide en er was een open veld. Esther: "Het spoortalud hebben we flauwer gemaakt en ingezaaid met een inheems bloem- en kruidenrijk zadenmengsel dat speciaal voor het spoorpark is samengesteld. Tevens zijn er struiken toegevoegd en is een ecosysteem gecreëerd met geleidelijke veranderingen van plantensoorten dat zorgt voor grote biodiversiteit. Zo kan het spoortalud een belangrijke rol spelen in de ecologische verbindingszone tussen Tilburg en Breda. Ten slotte hebben we bewust gekozen om het bestaande (micro)milieu onaangetast te laten. Dit betekent dat sommige delen van het park natuurlijker ogen dan meer traditionele stadsparken, door bijvoorbeeld hoger gras, takkenbossen en bladhopen in het bosje. Sommige mensen vinden dit wellicht rommelig. Natuureducatie en voorlichting zijn daarom belangrijk. Hiervoor is de samenwerking met IVN gezocht."

Overgang van land naar water

Om de achteruitgang van de biodiversiteit in Tilburg een halt toe te roepen, is het van belang planten en dieren kansen te bieden om zich blijvend in de gemeente te vestigen. Door het creëren van meer diversiteit en geschikte biotopen wordt ruimte geboden aan levensvatbare populaties die zich kunnen handhaven. Lucy: "De waterstructuur met de moeras- en watervegetatie creëert een vochtig biotoop binnen het park voor zowel flora als fauna. Door de geleidelijke overgang van land naar water kunnen uiteenlopende soorten zich in de oever vestigen. De bloemrijke soorten bieden voeding voor libellen, dagvlinders en andere insecten. Daarnaast zijn natuurvriendelijke oevers van belang voor water- en moerasvogels, amfibieën en voor het vinden van voeding voor vleermuizen. Het waterschap, de gemeente, IVN en KNNV monitoren het waterleven en de waterkwaliteit. Samen met waterschap De Dommel starten we een pilot om dit als burgers ook zelf te kunnen doen."

Esther: "Bij oplevering van het Spoorpark begint het eigenlijk pas voor het groen. Een park bouw je niet in één keer. Het kost jaren van beheer met veel aandacht en zorg om een biodivers park te creëren. Het beplantingsplan gaat uit van de aanplant van enkele groepen van moeras- en oeverplanten. De soorten die zich het best thuis voelen in het milieu dat ontstaat, zullen overleven en zich uitzaaien. Welke soorten dat zijn, kunnen we niet voorspellen. Monitoring en bijsturen met beheer op maat is essentieel om de balans tussen biodiversiteit, beeldkwaliteit en veiligheid te handhaven."

Tilburg klimaatbestendig

Door het hele park stroomt schoon water. "Daar zorgen helofyten in de beek voor. Helofyten zijn planten die het water zuiveren", legt Lucy uit. "Het gehele watersysteem bestaat uit een waterspeelplein, beek, groene vallei en vijver. De elementen zijn geschakeld en het schone water in de beek en het waterspeelplein wordt rondgepompt. Het regenwater dat via de groene vallei in de vijver stroomt, kan infiltreren naar het grondwater via de doorlatende oevers boven de waterlijn." Het robuust watersysteem met schoon en stromend oppervlaktewater is verbonden met het watersysteem van de stad. Het draagt bij aan klimaatbestendigheid en zoetwatervoorziening. De omvang van het park is negen hectare, waarvan 0,5 hectare watersysteem. In de vijver is een stijging van zeventig centimeter mogelijk en het watersysteem is voorzien van natuurlijke oevers. Op die manier kan het park per keer 2.170 kubieke meter extra regenwater vanuit de stad bergen. Zo is Tilburg beter voorbereid op het veranderende klimaat met meer perioden van droogte, meer hitte en hoosbuien. Lucy: "Leuk om te weten, is dat Ontdekstation 013 klimaatstationnetjes in het park en in het water plaatst. Iedere vijftien minuten doen zij metingen en worden de resultaten online gepubliceerd."

In het kader van het Deltaplan Hoge Zandgronden, draagt provincie Noord-Brabant €367.811 subsidie bij aan het watersysteem Levend Water in het Spoorpark. Het watersysteem kwam tot stand in samenwerking met bewoners, gemeente Tilburg, Ecofyt, waterschap De Dommel, Antea Group, DHV Haskoning, H20ke, KruitKok Landschapsarchitecten, Blom & Moors, Brouwers Groenaannemers, Rots Maatwerk, Broeren Civil Solutions, Rod’or Advies en RESA Project.

Klik hier voor meer informatie.

Tekst: provincie Noord-Brabant
Foto's: Lucy Bathgate