Ernstig bedreigde heidehommel na 69 jaar herontdekt in Overijssel

Het leek er op dat sinds het teloorgaan van de populatie op de Strabrechtse heide in Noord-Brabant de heidehommel alleen nog maar in Drenthe voorkwam. Op 29 juli werden er echter in het Wierdense Veld in Overijssel op verschillende plekken werksters waargenomen. De laatste waarneming van de heidehommel in Overijssel was in 1950 in de Bergvennen.

De laatste tien jaar was de soort alleen nog maar bekend van het Dwingelderveld en het Bargerveen en een enkele waarneming in het Balloërveld. Deze zomer bleek het Fochteloërveen echter ook een populatie te huisvesten die zowel het Drentse als het Friese deel omvat.

De nieuwe vondsten betekenen niet dat het goed gaat met de heidehommel. De soort staat als ernstig bedreigd op de Nederlandse Rode Lijst en de verspreiding is sinds 1950 zeer sterk afgenomen. Het is aannemelijk dat de ‘nieuwe’ populaties het resultaat zijn van verhoogde zoekinspanningen en dat heidehommels hier altijd al voorkwamen. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat zowel in het Bargerveen als in het Dwingelderveld de heidehommel verspreid over het hele gebied voorkomt en hier nog redelijk grote populaties heeft. Het is van belang dat deze populaties zich over grote gebieden uitstrekken, omdat de kans op lokaal uitsterven door bijvoorbeeld inteeltdepressie en toevalsprocessen hierdoor kleiner wordt.

In Nederland is de heidehommel tegenwoordig nog te vinden in vochtige heide en hoogveen. De oppervlakte en kwaliteit van deze biotopen is sterk afgenomen, dit zijn de belangrijkste oorzaken voor de achteruitgang van de heidehommel. Uit onderzoek aan de Drentse populaties blijkt dat heidehommels daar voornamelijk op gewone dophei foerageren. Momenteel wordt dit nader onderzocht aan de hand van analyse van het door werksters verzamelde stuifmeel. De aanwezigheid van andere bloeiende planten is echter essentieel, omdat de opbouw van de kolonie al begint voor de dophei bloeit. De verdroging, vermesting en verdere verzuring van de terreinen zorgen voor een sterke vergrassing en een verminderd aanbod van bloeiende planten, dit maakt de resterende populaties van de heidehommel in Nederland kwetsbaar.

Gezien de recente vondsten is het goed mogelijk dat de heidehommel ook in andere gebieden met hoogveen of vochtige heide nog te vinden is. Buiten Drenthe zijn heidehommels met name in de Engbertsdijksvenen en het Haaksbergerveen in Overijssel en de natte delen van de Hoge Veluwe te verwachten. Om een beter beeld te krijgen van de actuele verspreiding van de heidehommel in Nederland wordt hierbij opgeroepen om in deze en andere gebieden met vochtige heide en hoogveen uit te kijken naar heidehommels. Zie voor informatie over herkenning de Basisgids hommels van EIS Kenniscentrum Insecten. Voor een juiste determinatie is een scherpe foto van recht opzij en van boven (achterlijf) nodig. Belangrijk is dat de zwarte haren boven de vleugelbasis en de bruine tot gemberkleurige band op basis van segment twee en drie van het achterlijf zichtbaar zijn. Waarnemingen met foto bij voorkeur invoeren op Waarneming.nl of anders doorgeven aan EIS Kenniscentrum Insecten (eis@naturalis.nl).

Tekst: Martijn Kos en Mathijn Speelman, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto's: John Smit (leadfoto: heidehommel); Mathijn Speelman