'Blijf af van oude droge heide'

Eeuwenlang werden heideterreinen geplagd voor landbouwdoeleinden. Ook natuurbeheerders gingen dat eind vorige eeuw weer doen, om het teveel aan voedingsstoffen die vanuit de lucht in de bodem terechtkwam af te voeren. Maar daarmee verdwijnen ook andere, schaarse elementen uit de bodem, bleek al uit eerder onderzoek. Reden voor veel beheerders om niet meer te plaggen. Maar met de hoge neerslag van stikstof vanuit de lucht maakten zij zich wel zorgen om de gevolgen van stikstofophoping in deze heidebodems.

Stikstof belemmert herstel

Onderzoekers van Wageningen University & Research en Onderzoekcentrum B-Ware deden daarom in opdracht van OBN onderzoek naar stikstofopbouw in heiden die al tientallen jaren niet geplagd zijn. Ook werd in laboratoriumproeven gekeken of stikstof wellicht uit de bodem vrijkomt (gemobiliseerd) na langdurige droogte, een situatie die als gevolg van klimaatverandering steeds gewoner wordt. De grote droogte in de zomer van 2018 gaf bovendien de gelegenheid dit in het veld te meten.

Het onderzoek laat zien dat oude droge heiden die lange tijd niet geplagd zijn, een bijzondere natuurwaarde hebben ontwikkeld. Niet alleen de vegetatie is bijzonder, ook hebben de planten een gunstige verhouding van stikstof en fosfor, wat positief is voor kleine fauna die van deze planten eet. Ook bevestigen de resultaten de zorgelijke situatie rond stikstof en de eerder gevonden nadelige effecten van plaggen. Met het huidige niveau van stikstofdepositie zal plaggen de toch al slechte conditie van de bodem voor planten en dieren verder verslechteren. De gunstige effecten van spontane ontwikkeling van droge heide worden bovendien door stikstof teniet gedaan. Droge heide kan zich pas goed ontwikkelen en geplagde heide zich goed herstellen als het niveau van stikstofdepositie drastisch omlaag gebracht wordt.

Tijdbom

Een andere zorgelijke bevinding is dat de in oude droge heide opgehoopte stikstof na langdurige droogte vrijkomt, waarbij nitraat in hoge concentraties uitspoelt. Dit kan terechtkomen in aangrenzende vochtige en natte leefgebieden, of in het diepe grondwater. De onderzoekers spreken in het rapport dan ook over een tijdbom die een gevaar vormt voor andere natuurkwaliteiten.

De herstelstrategie voor droge heide moet volgens de onderzoekers aangepast worden: voor stukken die lang niet geplagd zijn, geldt ‘afblijven!’. Voor grotere oppervlakten geplagde heide op humuspodzolgrond moet een nieuwe strategie geformuleerd worden. Wel geven ze aan dat ook een gewijzigde herstelstrategie bij de huidige stikstofdepositie slechts damage control is en er van echt herstel geen sprake kan zijn.     

Webinar voor beheerders

Voor beheerders van heideterreinen doen de onderzoekers daarnaast in het rapport heel specifieke aanbevelingen. Om deze voor het voetlicht te brengen organiseert Kennisnetwerk OBN op donderdag 26 november een webinar met onderzoeker Rienk Jan Bijlsma van Wageningen University & Research. Het is de start van een reeks webinars, deels ter vervanging van de Veldwerkplaatsen die door de coronamaatregelen niet door konden gaan. Opgeven voor de webinars kan via natuurkennis.nl.

Meer informatie

• Rapport Kansen voor oude droge heide in het heidelandschap (pdf; 8,1 MB)
• Pagina over beheertype droge heide
• Komende Webinars van OBN (waaronder ‘oude droge heide’) 

Tekst: Koen Moons, Kennisnetwerk OBN
Foto's: Rienk Jan Bijlsma en Bas van Delft