Kroeskoppelikaan: meer archeologische vondsten verwacht

Een overleden pelikaan is recent door Blijdorp beschikbaar gesteld aan de wetenschap en overgedragen aan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De vogel wordt geprepareerd en de botten worden opgenomen in de archeozoölogische vergelijkingscollectie. Hierdoor wordt het gemakkelijker voor archeologen om vogelbotten uit opgravingen op naam te brengen. Die waren eerder vaak niet te determineren door het ontbreken van vergelijkingsmateriaal. Vanaf nu kunnen ze vergeleken worden met botten die met zekerheid van een kroeskoppelikaan zijn. De verwachting is dat botfragmenten nu vaker aan kroeskoppelikanen kunnen worden toegeschreven.

Riviermondingen en laagveenplassen

De kroeskoppelikaan kwam tot in de vijftiende eeuw voor in riviermondingen en laagveengebieden in Nederlandse kustgebieden. Elf vondsten uit archeologische opgravingen tonen aan dat de soort leefde in de noordwestelijk helft van Nederland. Daar foerageerde hij in ondiepe plassen en nestelde in ongerepte gebieden. Jacht en verlies aan geschikt leefgebied brachten daar helaas verandering in.  

Naast Nederland zijn er uit Engeland, Duitsland, Denemarken en zelfs Zweden en Finland historische waarnemingen bekend. Tot in de middeleeuwen was er nog sprake van een wijdverspreide Noord-Europese populatie. Er zijn geen aanwijzingen dat deze vogels in de winter naar het zuiden trokken. Ook zijn er (nog?) geen waarnemingen bekend uit die periode uit landen als Spanje en Frankrijk. Met het versterken van de referentiecollectie wordt hopelijk ons beeld van de historische verspreiding in de toekomst nog nauwkeuriger ingevuld.

Hier alleen nog in de dierentuin

Vandaag de dag komt de soort niet meer in het wild in Nederland voor, maar is zij wel te bewonderen in diverse dierentuinen. De grootste groep bevindt zich in Diergaarde Blijdorp in Rotterdam, waar op dit moment een kolonie leeft van zo’n veertig vogels. In deze kolonie worden jaarlijks jongen geboren. In het buitenland is de verspreiding tegenwoordig vrijwel beperkt tot Zuidoost-Europa. Griekenland (het Kerkinimeer is er zelfs beroemd om) en ook de Donaudelta in Roemenië huisvesten twee soorten pelikanen.

Dat we tegenwoordig de kroeskoppelikaan beleven als een soort van Zuidoost-Europa en oostelijker, is een mooi voorbeeld van hoe 'shifting baselines' ons natuurbeeld bepalen. Met de nieuwe samenwerking tussen dierentuin en wetenschap worden zowel archeologische opgravingen wetenschappelijk versterkt als het ecologische onderzoek naar het voorkomen van de soort in Nederland versterkt.

Meer informatie

• De verkennende studie (pdf; 6,5 MB) naar de kansen voor de terugkeer van de kroeskoppelikaan.
• De nieuwsbrief van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).

Tekst: Maarten Vis, Diergaarde Blijdorp & Leo Linnartz, ARK Natuurontwikkeling
Afbeeldingen: Cor Visser (leadfoto: kroeskoppelikanen op het Kerkini-meer in Griekenland); Jeroen Helmer, ARK Natuurontwikkeling; Pepijn Calle en Jennifer Crees
Met dank aan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en Diergaarde Blijdorp