In het Grevelingenmeer liggen tientallen vogeleilandjes.

Natuurlijk kunstrif voor vogels en vissen

Staatsbosbeheer
11-MEI-2023 - Met oesterschelpen een rif onder water bouwen om vogeleilandjes te beschermen én de onderwaternatuur te bevorderen. Dat gaat Staatsbosbeheer in het Grevelingenmeer uitproberen. Onderzoek heeft uitgewezen dat het theoretisch kan. “Nu gaan we het in de praktijk testen”, zegt Staatsbosbeheer-ecoloog Sander Terlouw.

Veilige broedplaats

In het Grevelingenmeer liggen tientallen vogeleilandjes. Zo’n eilandje is niet meer dan een berg zand die een beetje boven het wateroppervlakte uitsteekt. Sander: “Vogels als visdief, kluut of strandplevier nestelen er graag omdat ze daar geen last hebben van de vos en andere landroofdieren. Ook gebruiken veel vogels het ondiepe water dat de eilandjes omringt om hun voedsel te zoeken. De Grevelingen is een geliefde rustplaats voor veel soorten trekvogels en daar dragen deze eilandjes aan bij.”

Van oudsher zorgden eb en vloed voor het spontaan ontstaan en vergaan van deze eilandjes. De bouw van het laatste deel van de Deltawerken in de Grevelingen in 1971 betekende het einde van de getijden. Met de Brouwersdam aan de Noordzeekant en de Grevelingendam aan de rivierenkant ontstond het Grevelingenmeer: afgesloten van zee en rivieren. Lees in dit artikel meer over de gevolgen hiervan.

Ophogen met zand

De eilandjes ontstaan niet meer vanzelf in de Grevelingen. Ze verdwijnen nog wel vanzelf, door golfslag die met name bij harde wind nog steeds sterk kan zijn. “Daarom houden we ze hier kunstmatig in stand. Als het nodig is gooien we er zand bij. En langs de randen plaatsen we grote keien, waardoor het zand minder snel wegspoelt. Maar die keien hebben ook een nadeel: ratten. Ratten halen het gewoonlijk niet in hun hoofd om naar zo’n eilandje te zwemmen. Omdat ze daar totaal geen bescherming hebben, zijn ze een makkelijke prooi voor roofvogels. Maar juist die keien bieden hen wel die schuilmogelijkheid, zodat ze zonder veel risico de nesten kunnen leegroven. Daarnaast zorgen keien voor een harde overgang tussen land en water, terwijl een geleidelijke oeverovergang juist waardevol is voor vele planten en dieren.”

Een oesterrif breekt de golven en zorgt voor rustiger water. Minder erosie en meer biodiversiteit is het gevolg

Natuurlijk rif groeit vanzelf

Als je de eilandjes wil behouden zonder keien, zou een ander natuurlijk fenomeen wel eens de oplossing kunnen zijn: onderwaterriffen. “Vroeger ontstonden die ook spontaan door een opeenhoping van meegevoerde schelpen. Dat gaan we proberen te imiteren door een berg lege oesterschelpen op de bodem te storten. Jonge oesters en mosselen hechten zich graag aan andere schelpen. Door de schelpen heen blijft de stroming in stand en dus de aanvoer van hun voedsel. Eenmaal gevestigd blijven oesters en mosselen hun leven lang op dezelfde plek. En als ze doodgaan, blijven hun lege schelpen daar achter, vastgeklonken aan de andere. Zo groeit het rif als het ware continu en kan het zich ook aanpassen aan een stijging van de zeespiegel.”

Onderzoek WUR

Riffen breken de golven en zorgen ervoor dat het water erachter rustiger is. Dat moet ervoor zorgen dat de eilandjes minder snel wegspoelen. Daarbij komt het natuurlijk nauw hoe ver zo’n rif van het eilandje afligt en hoe hoog het is. Daarom heeft Staatsbosbeheer Wageningen University & Research (WUR) gevraagd hier onderzoek naar te doen. Brenda Walles van de WUR heeft de golfslag en het bodemreliëf in het Grevelingenmeer onderzocht. Op basis hiervan berekende zij met een model wat de goede afstand tot een eiland en de optimale hoogte van het rif is. Ook heeft zij het effect van verschillende materialen en verschillende vormen onderzocht. In een artikel dat ze hierover schreef is meer informatie over het onderzoek te lezen.

Sander: “Uit dit onderzoek blijkt dat riffen van oesterschelpen prima voldoen, mits op de juiste locatie aangelegd. We kunnen met een tijdelijke constructie van natuurlijke materialen de schelpen op hun plek houden, tot het door natuurlijke aangroei van de schelpdieren zijn stevigheid krijgt.”

Tropisch regenwoud onder water

En niet alleen de eilandjes en dus de vogels gaan hiervan profiteren. Ook de onderwaternatuur gedijt goed in wat rustiger water. Sander vertelt dat zo’n rif ook aantrekkelijk is voor wieren, zakpijpen en zeeanemonen. “We denken dat ook zeegras – dat bijna overal voor de Nederlandse kust is verdwenen – hier ook weer kans maakt. Er kan een soort tropisch regenwoud onder water ontstaan. Die vegetatie en het rustiger water geven vissen als zeestekelbaars en zeenaalden de mogelijkheid om te paaien en op te groeien. Ook voor zeepaardjes kan dit heel aantrekkelijk leefgebied zijn. Riffen geven een boost aan het hele onderwater-ecosysteem. En dat is weer goed nieuws voor zeehonden en vogels.”

Ook de onderwaternatuur – zoals deze anjelier – profiteert van een rif

Later meer riffen

Sander verwacht dat het eerste kunstrif er binnen twee jaar ligt. “Daarna gaan we goed in de gaten houden of het doet wat het moet doen. Gaat het rif inderdaad groeien? Treedt er minder erosie op bij de eilandjes? Zorgt het voor meer biodiversiteit onder water? Als alle seinen op groen staan, gaan we er meer bouwen. Dan zijn we op een mooie natuurlijke manier in staat om niet alleen de vele broedvogeleilandjes tegen erosie te beschermen, maar ook andere kwetsbare kustdelen zoals de schorren. Inclusief alle bijbehorende positieve effecten voor boven- en onderwaternatuur.”

Tekst: Staatsbosbeheer
Foto's: Staatsbosbeheer (vogeleiland in het Grevelingenmeer); Wageningen University & Research