Natuur op de stoep: echt bitterkruid

Een duinplant op een wat verwaarloosd stuk stoep - op zich niets bijzonders. Duinriet (Calamagrostis epigejos) duikt enthousiast in de stad op en neemt in de duinen ook flink toe door de neerslag van stikstof, zo lees ik in de onvolprezen Zakgids Stoepplanten. Er is net een verse druk van deze gids binnen en dus weer verkrijgbaar. Grote zandkool (Diplotaxis tenuifolia), die in mijn jonge jaren het pad naar het strand begeleidde, zie je ook regelmatig in de stad. Bleekgele droogbloem (Gnaphalium luteoalbum), die met z'n vilten vachtje het uitstekend uithoudt in de hete duinen, redt het ook prima op de stoep. En de voorjaarsplant kandelaartje (Saxifraga tridactylites), je moet er buiten het kalkrijke duin naar speuren, bedekt soms ineens een hele vluchtheuvel met een massaal rode waas.

Geen nieuwkomer

Echt bitterkruid (Picris hieracioides) valt niet erg op tussen alle gele composieten van de zomer, misschien ben ik er vaak langsgelopen. Het is geen nieuwkomer in Nederland: in de Flora Batava stond al een exemplaar afgebeeld. Samen met een bijzonderheid die u zeker niet in de stad zult aantreffen: de bitterkruidbremraap (Orobanche picridis). Het bijschrift bij de plaat vermeldt: "Grondstuk van Picris hieracioides, met aanhecting van de Orobranche. Het exemplaar van de plaat is gevonden bij Overveen door den heer F.W. van Eeden." Frederik Willem van Eeden (1829-1901), vader van de schrijver Frederik van Eeden, was amateur-plantkundige. En auteur van het boekje 'Onkruid, botanische wandelingen'. Wilt u meer weten over de Flora Batava, kom dan op 25 juli langs in de Leidse Hortus. Daar is een dag over botanische kunst en waterplanten, en Norbert Peeters, een van de redacteuren van de Flora Batava, vertelt over dit boek.

Liefhebber

Een andere zeldzame liefhebber van bitterkruid is de bitterkruidgranietmot (Scoparia subfusca): de rupsen van dit grasmotje eten van bitterkruid en van klein hoefblad. Een zeldzaamheid waar u lang op kunt wachten. Beter gewoon in het zonnetje naast het bitterkruid gaan zitten en genieten van wat er zoal op de bloem komt snoepen. Ik zag een snorzweefvlieg en er wandelde een lieveheersbeestje over de stugge haren. Of bekijk de plant zelf goed. Die is twee- of meerjarig. In het tweede levensjaar stijgt uit de rozet de bloeistengel op, die wel op die van een havikskruid lijkt. De hoofdjes hebben smalle omwindselblaadjes. De buitenste staan af en buigen soms terug. De nootjes met wit pluis hebben een soort groefjes, deze zijn met een loep te zien.

Naamgeving

Ja, en de naam - die zette mij wat op het verkeerde been. Bij zo'n naam verwacht je een wijdverbreid gebruik als geneeskruid, maar dat is niet het geval. Ik heb het niet zelf geprobeerd, maar ik lees dat de plant 'echt bitter' smaakt. Dat zou de naam 'echt bitterkruid' dus moeten verklaren. Mijn associatie met het boek 'Het bittere kruid' van Marga Minco was misschien wel terecht: er gaat een bitter plantje in een saus die op een belangrijk moment geserveerd wordt. Volgens sommigen paardenbloem of een familielid, en dat zou het bitterkruid kunnen zijn. Anderen noemen alsem, een bittersmakend geneeskruid. Wie er meer van weet moet het maar eens mailen.

En dat is het leuke van stoepplanten en stadsnatuur: een wandelingetje rond het blok levert soms al ontmoetingen met (voor mij) nieuwe planten en hun vragen en raadsels op. Op stoepplanten en stadsnatuur raak je nooit uitgekeken. 

Meer informatie

• Meld uw vondsten aan voor het Stoepplantjesonderzoek. Studente Sharon heeft net een analyse gemaakt van de waarnemingen tot nu toe, maar nieuwe waarnemingen blijven welkom. Het onderzoek van PhD-kandidaat Nienke Beets loopt de komende jaren nog door.
• Meer over stoepplanten vindt u op Stoepplantjes.nl.
• Tentoonstelling naar aanleiding van het verschijnen van de Flora Batava in het Huis van het Boek.

Tekst: Hanneke Jelles, Hortus botanicus Leiden
Foto's: Hanneke Jelles; KU Leuven