Herfstkleuring en bladval twee tot drie weken later dan normaal

De gemiddelde temperatuur van september en oktober samen komt dit jaar uit op zo’n 15,3 °C. Alleen 2006 had nog een warmere start van de herfst. Het is daarmee bijna 3 °C warmer dan vijftig jaar geleden in deze maanden. Belangrijk is ook dat we nog geen nachtvorst hebben gehad. Het effect op de natuur is zeer goed zichtbaar. De herfstkleuring en bladval komen zeer laat op gang. De temperatuur is namelijk, naast de daglengte, één van de belangrijke triggers om de processen die bladverkleuring en bladval in gang zetten te starten. Loofbomen laten hun bladeren vallen om verlies aan nutriënten en verdroging tijdens de winter te voorkomen.

Vijftig jaar geleden zouden zomereiken en beuken nu helemaal verkleurd zijn en zouden witte paardenkastanjes, essen, esdoorns, iepen en lindes al helemaal kaal zijn. In de eerste tien dagen van november zouden de elzen en hazelaars hun blad verliezen. Zo ver zijn deze soorten op de meeste plaatsen nog (lang) niet. Als we de huidige situatie vergelijken met waarnemingen van bladverkleuring en bladval van zestig jaar geleden dan is de herfst zo’n twee tot drie weken later dan normaal.

Late herfst in beeld met de GrowApp

We wennen steeds meer aan de hogere temperaturen en daarmee de steeds later invallende herfst. Dat de bladverkleuring ook laat is ten opzichte van de voorgaande jaren is mooi te zien aan beelden van de GrowApp, die we in het kader van De Natuurkalender en het GLOBE Nederland-programma in het voorjaar van 2017 gelanceerd hebben. Met de GrowApp kun je eenvoudig van dezelfde plaats timelapse-video’s maken van de veranderende seizoenen. Door foto’s van ongeveer hetzelfde moment in het jaar tussen de jaren te vergelijken worden de verschillen duidelijk. In heel Europa gebruiken scholieren verbonden aan het GLOBE-programma en vrijwilligers de GrowApp om de ontwikkeling van de herfst vast te leggen (helaas is het op dit moment niet mogelijk om de GrowApp op, voornamelijk nieuwe, Androidtoestellen te downloaden. voor iPhones is dit wel mogelijk. Er wordt momenteel gewerkt aan een oplossing).

Het eerste voorbeeld hieronder laat twee witte paardenkastanjes zien achter het Gaia-gebouw op de campus van Wageningen University & Research. De bladverkleuring kwam vroeg op gang, maar verliep vervolgens zeer traag, waardoor de bladverkleuring dit jaar het traagst is verlopen van de reeks.

Het tweede voorbeeld is een zomereik op het schoolplein van basisschool De Vlinderboom in Ede. Ook hiervan is de bladverkleuring inmiddels het traagst van de hele reeks. Van deze boom is ook regelmatig het percentage bladverkleuring bepaald sinds de herfst in 2015. Daarin is het verloop van de bladverkleuring over de jaren goed te zien. Datzelfde is gedaan voor de moseik die naast de zomereik staat. De bladverkleuring loopt gelijk op met de herfst in 2016 die ook zeer laat was.

De beuk in Jipsingboertange is al bijna honderd procent verkleurd, maar toch is hij wat later dan in voorgaande jaren. Bij de berk in Zutphen is dat wat minder goed te zien. De berken lijken een uitzondering te vormen op veel andere soorten, maar een nadere analyse is nog nodig.

Tekst loopt door onder de foto's.

Wat is normaal?

Let op dat we in dit natuurbericht een andere definitie van normaal hanteren dan meteorologen. Voor meteorologen is de normaal momenteel het gemiddelde over de jaren 1991 tot en met 2020. Elke tien jaar schuift de periode waarover de normaal bepaald wordt tien jaar naar achteren. Door klimaatverandering komt de ‘normale’ temperatuur steeds hoger te liggen. Om het effect van klimaatverandering op de natuur goed in te kunnen schatten, en om ons bewust te zijn van de omvang van de veranderingen is het belangrijk om zoveel mogelijk de huidige situatie te vergelijken met die van voor de klimaatverandering.

Wat als de herfst nog veel warmer wordt?

Het KNMI geeft in hun recente bericht ‘Nazomeren in de herfst’ een mooi overzicht van hoe de herfst steeds warmer is geworden. Ze geven ook een doorkijkje van wat de nieuwe klimaatscenario’s aan mogelijke toekomstige herfsttemperatuur kunnen opleveren. Rond 2100 zou de herfst gemiddeld tussen de 12,2 (optimistische scenario) en 16,2 °C (worst-case scenario) uit kunnen komen. Voor 2150 zelfs tussen de 12,2 en 18,4 °C (!). De herfst is het seizoen dat het sterkst op zal warmen volgens de huidige klimaatscenario’s. In het Dataportaal klimaatscenario’s zijn alle cijfers te vinden. Op basis van de scenario’s lijkt het logisch dat we de komende jaren steeds vaker te maken zullen krijgen met een latere start van de herfst. De vraag is wel welke van onze huidige boomsoorten het in ons land uit gaan houden als de temperatuur nog veel verder op gaat lopen.

Tekst: Arnold van Vliet en Wichertje Bron, De Natuurkalender, Wageningen University & Research; Stichting GLOBE Nederland
Foto’s: GrowApp.today (leadfoto: moseik op de campus van Wageningen University op 31 oktober 2017 (links) en op 28 oktober 2023 (rechts)); Natuurkalender.nl