Meer eikenprocessierupsen door veranderend klimaat

Bericht uitgegeven op zondag 27 april 2008 door De Natuurkalender

Onderzoek in het kader van De Natuurkalender heeft aangetoond dat hogere temperaturen in het voorjaar en de zomer maar ook minder neerslag in september de kans op het voorkomen van eikenprocessierupsen vergroot.

Uitbreiding naar het noorden
Afgelopen week werden de eerste eikenprocessierupsen gemeld. Hiermee begint het 18de jaar waarin de rups in Nederland wordt aangetroffen. Sinds 1991, het jaar dat de rups in het zuiden van Brabant werd aangetroffen, heeft de rups zich steeds verder naar het noorden toe uitgebreid. In 1996 was de overlast door de brandharen van de rups voor het eerst groot in de gebieden waar hij voorkam. De rups zat toen nog onder de grote rivieren en werd dat jaar voor het eerst in Zeeland aangetroffen. In 1997 werden er echter beduidend minder rupsen aangetroffen. Vanaf 2001 nam het aantal locaties waar de rups werd aangetroffen weer sterk toe tot en met 2004. In 2005 en vooral 2006 lag het aantal meldingen weer lager maar vorig jaar, 2007, werden weer een groot aantal rupsen aangetroffen. Vorig jaar werd de rups in vrijwel de hele zuidelijke helft van het land aangetroffen.

Hogere temperaturen in de zomer en minder neerslag in de herfst
De opschuiving naar het noorden komt overeen met de verschuiving die we bij veel warmteminnende soorten hebben waargenomen in de afgelopen jaren. Voorbeelden zijn de wespenspin en het plooivlieswaaiertje (paddestoel). Aangezien de eikenprocessierupsen vooral op de warme zuidkant van bomen wordt aangetroffen doet vermoeden dat de rupsen voorkeur hebben voor warmere omstandigheden. In het kader van een afstudeervak heeft Alexander van Oudenhoven in detail gekeken in hoeverre weersomstandigheden de veranderingen kunnen verklaren. Hiervoor heeft hij waarnemingen van Alterra, De Natuurkalender en De Vlinderstichting geanalyseerd. Hij heeft de weersomstandigheden in de gebieden waar de rups is aangetroffen vergeleken met de omstandigheden in de gebieden waar de rups niet gemeld is. Uit deze analyses blijkt duidelijk dat de temperatuur in de maanden april, mei, juni, juli, september en oktober significant hoger ligt in de gebieden waar de rups is aangetroffen. Dit zijn vooral de maanden waarin de rupsen uit de eieren komen en zich ontwikkelen. In september en oktober vliegen de motten uit en vindt de voortplanting plaats. Uit het onderzoek blijkt dat de neerslag in september in de gebieden waar de rups wordt aangetroffen beduidend lager ligt dan in de overige gebieden. Veel regen gedurende de vliegperiode heeft blijkbaar een negatief effect op de voortplanting.

Toekomstige ontwikkelingen: in 2020 in heel het land
In de gebieden waar de eikenprocessierups voorkomt is de gemiddelde zomertemperatuur 17,6°C (met een range van 16,5 tot 18,7°C). In het noorden van het land ligt de gemiddelde zomertemperatuur momenteel op 16,7°C (range:15,2 – 17,6). Op basis van de vier klimaatscenarios van het KNMI is bepaald wanneer het klimaat in het noorden van het land geschikt is voor de eikenprocessierups. In 2020 zal de gemiddelde zomertemperatuur naar verwachting uitkomen tussen de 16,6 en 17,6°C. In 2050 komt de gemiddelde zomertemperatuur afhankelijk van het scenario uit tussen de 17,0 en 19,0°C. Op basis van de klimaatscenarios lijkt het dus zeer waarschijnlijk dat de eikenprocessierups in de komende 10 jaar in het hele land voor zal komen. Gemeenten in het noorden van het land dienen de komende jaren dus ook alert te zijn.

Informatiesysteem voor groenbeheerders
Dit jaar start de Natuurkalender met een test om het informatiesysteem beschikbaar te maken voor gemeentelijke groenbeheerders. Zodra een melding van een eikenprocessierups wordt gedaan binnen een gemeentegrens, krijgt de groenbeheerder automatisch een melding per email. Er kunnen dit jaar 10 tot 20 gemeenten meedoen.

Indien u eikenprocessierupsen ziet dan verzoeken we u een melding door te geven via http://www.natuurkalender.nl/inloggen.asp. Meer informatie over de eikenprocessierups is te vinden op:
www.natuurkalender.nl
www.minlnv.nl/eikenprocessierups

De komende weken zullen er regelmatig berichten over de ontwikkeling van de eikenprocessierups in Nederland geplaatst worden op www.natuurbericht.nl.

Tekst: Arnold van Vliet en Alexander van Oudenhoven (De Natuurkalender)