Aggregatie van Rosse sterslakken als onderdeel van hun voorplanting strategie

De Rosse sterslakken verzamelen zich nu om zich voort te planten

Stichting ANEMOON
1-FEB-2015 - De winterperiode is voor de Rosse sterslak het seizoen bij uitstek om zich voort te planten. In het koude zeewater verzamelen ze zich nu in grote groepen op de zeebodem om geduldig en langzaam aan de paring en de voortplanting te beginnen. Het verzamelen van zeenaaktslakken in grote groepen om collectief aan de voortplanting te beginnen noemen we aggregeren. Het is een bijzonder fenomeen dat sporadisch ook bij andere diersoorten kan worden waargenomen. Van de 58 Nederlandse soorten zeenaaktslakken is de Rosse sterslak de enige soort met dit extreem sociale voortplantingsgedrag.

Bericht uitgegeven door Stichting ANEMOON [land] op [publicatiedatum]

De winterperiode is voor de Rosse sterslak het seizoen bij uitstek om zich voort te planten. In het koude zeewater verzamelen ze zich nu in grote groepen op de zeebodem om geduldig en langzaam aan de paring en de voortplanting te beginnen. Het verzamelen van zeenaaktslakken in grote groepen om collectief aan de voortplanting te beginnen noemen we aggregeren. Het is een bijzonder fenomeen dat sporadisch ook bij andere diersoorten kan worden waargenomen. Van de 58 Nederlandse soorten zeenaaktslakken is de Rosse sterslak de enige soort met dit extreem sociale voortplantingsgedrag.

Storm, regen en natte sneeuw. Het zeewater in de Zeeuwse Delta is ongeveer 4 graden. Er zijn niet veel sportduikers die onder deze omstandigheden voor hun plezier naar Zeeland rijden om een duikje te maken. Laat staan dat je onder deze omstandigheden aan voortplanting gaat denken. Toch wordt de winterperiode door veel zeedieren benut als ideale periode hiervoor. Wulk, Snotolf, Zeedonderpad en Slakdolfje zijn daar voorbeelden van. Ook diverse soorten zeenaaktslakken gebruiken de winterperiode voor de voortplanting: onder andere de Grote vlokslak en de Rosse sterslak (Onchidoris bilamellata). De laatste vertoont daarbij een zeer bijzonder sociaal gedrag. Van heinde en verre kruipen de Rosse sterslakken momenteel naar elkaar toe en verzamelen zich in grote clusters. In de Oosterschelde en het Grevelingenmeer kun je nu lokaal veel honderden Rosse sterslakken bij elkaar aantreffen. Ze zitten in clusters van soms wel meer dan 50 dieren bij elkaar. En in een relatief klein gebied kun je nu vele van die clusters bij elkaar aantreffen. Dit fenomeen als onderdeel van de voortplantingstrategie van de Rosse sterslak noemen we aggregatie.

Aggregatie van Rosse sterslakken als onderdeel van de voortplanting van deze zeenaaktslak (foto: Peter H van Bragt)

Als je goed kijkt dan zie je dat in deze clusters de meeste slakken in paartjes met hun rechterzijde tegen elkaar aan liggen. Dit is de paringspositie. Zeenaaktslakken zijn hermafrodiet. Ze bezitten zowel de mannelijke als vrouwelijke externe geslachtsorganen en geslachtscellen. Alle externe geslachtsorganen zitten bij elkaar aan de rechterzijde van het dier. Dus door met de rechterzijde tegen elkaar aan te kruipen kunnen ze elkaar bevruchten. Als de ene slak de ander bevrucht, bevrucht gelijktijdig de andere slak de eerste. De paring zelf is verder niet echt spectaculair te noemen. De twee partnerdieren penetreren elkaar en blijven zo wellicht uren of nog veel langer gewoon stil tegen elkaar aan liggen, terwijl het sperma wordt overgedragen. Bij deze lage watertemperatuur kun je daar niet echt warm van worden. Dat is niet erg want het zijn koudbloedige dieren.

Rosse sterslakken, voor de bevruchting gaan de hermafrodiete dieren met hun rechterzijde tegen elkaar aan liggen (foto: Peter H van Bragt)

Na de paring gaan beide dieren op dezelfde locatie de eisnoeren afzetten. Dat zijn brede witte banden die ongeveer een volle winding vormen. Een dier kan meerdere van deze banden afzetten en een enkel eisnoer kan tot circa 145.000 embryo’s bevatten. In deze periode zijn onder andere lokaal in de Oosterschelde bij de Zeelandbrug bij Zierikzee, maar waarschijnlijk ook bij Stavenisse, in het Grevelingenmeer bij Den Osse en Scharendijke en veel andere locaties grote aggregaties van Rosse sterslakken en hun eisnoeren waar te nemen. De voortplantingsperiode duurt tot in het voorjaar maar vooral in de winter is het aggregatiefenomeen het meest frequent waar te nemen.

Het resultaat van aggregatie en een succesvolle voortplanting: clusters met eisnoeren van tientallen dieren (foto: Peter H van Bragt)

De Rosse sterslak is een soort die bekend is van het noordelijke en arctische deel van de Atlantische oceaan. Op de Nederlandse kust is het een algemeen voorkomende soort. Het is een platte, brede zeenaaktslak van maximaal 4 centimeter lengte. De basiskleur is wit met een variabel bruin pigmentpatroon op de rug en kieuwkrans. Soms is het bruine pigment volledig afwezig. De rug is bezet met kleine wratjes van diverse afmetingen met een ronde top. Het voedsel van deze soort bestaat uit zeepokken. Die raspen ze met hun tong kapot om daarna het diertje uit het kratertje te peuzelen. Ze komen dan ook vooral veel voor op locaties met veel grote stenen en oesters waar veel zeepokken op zitten. Als de Rosse sterslakken aggregeren kan zo’n gebied in korte tijd volledig kaal gevreten worden.

Tekst en foto’s: Peter H van Bragt, Stichting ANEMOON