Steppekiekendief, nieuwe broedvogel voor Nederland!

Grauwe Kiekendief - Kenniscentrum Akkervogels
14-JUL-2017 - Deze zomer heeft voor het eerst een steppekiekendief in Nederland gebroed. Het is zelfs het eerste bekende broedgeval ooit in West-Europa, en ook het eerste op een boerenakker. De vogels zijn eind mei ontdekt door Willem-Pier Vellinga, vrijwilliger voor Werkgroep Grauwe Kiekendief. Uiteindelijk brachten de vogels vier jongen groot in het perceel wintergerst in Groningen.

Dit unieke broedgeval is geheim gehouden, zodat de steppekiekendieven in alle rust voor hun nakomelingen konden zorgen. Het broedverloop van deze nieuwe soort voor Nederland is intussen goed gedocumenteerd met geluidsopnamen, filmbeelden en foto’s. Die stellen alle liefhebbers alsnog in de gelegenheid om met terugwerkende kracht te genieten van één van de grootste ornithologische gebeurtenissen in dit deel van Europa in de laatste decennia.

Het mannetje steppekiekendief landt op een paaltje

Zuivere steppekiekendieven

Het broedsucces is extra bijzonder omdat het gaat om twee zuivere steppekiekendieven. Drie jaar terug probeerde een mannetje steppekiekendief het ook al aan te leggen met een vrouwtje grauwe kiekendief, in de buurt van Finsterwolde. Die vrijages leverden toen niets op.

Mannelijke steppekiekendieven kunnen namelijk makkelijk kruisen met vrouwtjes van de grauwe of de blauwe kiekendief. Volgens de Finse roofvogelexpert Dick Forsman kunnen uit deze kruisingen in ieder geval vruchtbare mannetjes ontstaan. "Over hybride vrouwtjes heerst nog onduidelijkheid", aldus Forsman.

Vader en dochter steppekiekendief

Werkgroep Grauwe Kiekendief heeft diverse roofvogelexperts naar de foto’s van dit Groningse paartje laten kijken. Zij zijn allemaal unaniem over de determinatie: beide zuivere steppekiekendieven. Uit het verenkleed en de oogkleur stellen medewerkers van Werkgroep Grauwe Kiekendief vast dat beide vogels in 2015 moeten zijn geboren. In het ornithologisch jargon: derde kalenderjaar.

Toevalstreffer tijdens akkervogeltelling

Vellinga ontdekte het mannetje steppekiekendief eind mei toevallig tijdens een telling voor het akkervogelmeetnet. Daarbij viel met name het broedgedrag van de vogel op. Een dag later vond hij, samen met kiekendiefspecialist Ben Koks, de nestlocatie in een veld met wintergerst. Vervolgens hebben medewerkers van Werkgroep Grauwe Kiekendief het legsel door middel van een groot, rond hek beschermd tegen predatoren als de steenmarter of de vos. Daarnaast voorkomt het ook dat bij zware wind en regen de gerst gaat platliggen, waardoor het nest bedolven kan raken en zou mislukken. Het Groningse nest is hiermee het eerste beschermde legsel van steppekiekendieven waar ook ter wereld.

De vijf kuikens tijdens het plaatsen van de nestbescherming, 17 juni 2017

Kuikens trekken een vogelprooi uit elkaar, 28 juni 2017

Broedverloop van het Groningse nest

Gedurende de hele periode zijn de vogels uitgebreid bestudeerd om zoveel mogelijk te weten te komen van de ecologie van deze prachtige roofvogels. Op basis van het ruipatroon van het vrouwtje is bepaald dat het eerste ei tussen 6 en 8 mei moest zijn gelegd. De nestbescherming is op 17 juni geplaatst, toen de vijf jongen drie tot elf dagen oud waren.

Begin juli is de wintergerst geoogst. Medewerkers en vrijwilligers van Werkgroep Grauwe Kiekendief waren daarbij aanwezig om te voorkomen dat de jongen in de combine zouden belanden. Twee jongen konden al een beetje vliegen, twee nog net niet en het vijfde jong was in een vroege nestfase gestorven. Alle vier de overgebleven jongen zijn vrouwtjes. Vlak voor het definitieve uitvliegen zijn de vier jongen geringd, zij kregen daarbij zwarte kleurringen met een witte inscriptie, die ze op afstand herkenbaar maakt.

 Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Zeldzame doortrekker

Nog niet zo heel lang geleden was de steppekiekendief een zeldzame doortrekker in ons deel van de wereld. De laatste jaren worden er meerdere steppekiekendieven tijdens de trek gezien, en er heeft de afgelopen twee jaar zelfs een aantal vogels in Nederland overwinterd. Waarom de Groningse vogels uitgerekend in een intensief akkerbouwgebied zijn gaan broeden, duizenden kilometers van andere broedgebieden, blijft voor de experts een even boeiende als lastig te beantwoorden vraag. Het dichtstbijzijnde bekende broedgeval is dit jaar in Oulu, in Finland. Daarna zijn ze pas weer broedend te vinden op de steppes van Oost-Europa en Azië.

Vrouwtje brengt prooi naar haar jongen

Steppekiekendief wereldwijd onder druk

Ornithologen maken zich grote zorgen om de steppekiekendief. Het is in ieder geval zeker dat de soort in de overwinteringsgebieden in India en Afrika fors achteruitgaat. Ook neemt deze excellente vlieger af als broedvogel in belangrijke delen van Kazachstan door de intensivering van de landbouw. Door grootschalige veranderingen in het landgebruik raken vele soorten van de steppes hun leefgebied kwijt. Ook in andere delen van Europa gaat het niet goed met de steppekiekendief. Het is een soort die nog met veel raadselen is omgeven.

Vladimir Galushin en Ben Koks, Moskou, december 2016De status van de soort in Rusland is onduidelijk. Roofvogelspecialist Vladimir Galushin uit Moskou stelt dat de landbouw in Rusland niet floreert. Grote gebieden zijn verlaten en braak komen te liggen. Dat is voordelig voor de steppekiekendief. De voormalige landbouwgrond raakt begroeid met bosschages en struweel, wat de nodige zangvogels aantrekt. Dat blijkt – tijdelijk – een perfect habitat voor de steppekiekendief, die toeneemt in de braakliggende landbouwgebieden. Waar andere kiekendieven vooral op muizen jagen, jaagt de steppekiek namelijk meer op vogels, bijna zoals een sperwer dat doet.

Tijdens expedities naar de overwinteringsgebieden in India en Afrika heeft Werkgroep Grauwe Kiekendief de steppekiekendief al als een notoire vogeljager leren kennen. Het Groningse mannetje is ook daadwerkelijk jagend op erven van boerderijen gezien, hij ving daar zwaluwen, mussen, spreeuwen en mezen.

Door fotografen is vastgelegd dat de Groningse steppekiekendieven voornamelijk vogelprooien vingen

Tekst: Ben Koks & Willem-Pier Vellinga, Werkgroep Grauwe Kiekendief
Foto's: Rein Hofman, Birdfocus (leadfoto: mannetje brengt prooi naar het nest); Ruurd Jelle van der Leij, Ruben Smit productions; Rob Buiter; Theo van Kooten; Nika Kretova; Ben Koks
Film: Ruben Smit productions

Een van de kuikens doet vliegoefeningen

Bekijk de unieke beelden die Ruurd Jelle van der Leij/Rubensmitproductions.nl maakte met een minicamera bij het nest: http://www.pbase.com/ruurdjellevanderleij/steppekiekendief_.

Fotograaf Rein Hofman fotografeerde het broedpaartje vanuit een schuiltentje: http://www.birdfocus.nl/steppenkiek/steppekiekendief%203.htm.