Opmars van Rood dooiermos gereconstrueerd met een liniaal
BLWGRood dooiermos is wereldwijd in natuurgebieden te vinden op rotsen waar veel vogels bivakkeren en er een rijke toevoer is aan voedingsstoffen. In Europa komt de soort voor in alle klimaatzones, van hoge bergtoppen tot rotskusten. De oranjerode kleurstof beschermd deze steenbewoner tegen UV-straling. Dat verklaart de voorkeur voor hooggebergte. De laatste decennia is zij echter afgezakt naar lagergelegen urbane gebieden. De toename van het aantal zonuren door klimaatverandering lijkt hierbij een bepalende factor te zijn.
Trend in Maastricht bepaald met lichenometrie
Lichenometrie (vertaald ‘korstmosmeetkunde’) is buiten Nederland een geaccepteerde dateringsmethode om bijvoorbeeld de ouderdom van gletsjers in het hooggebergte te bepalen. De ouderdom van het steenoppervlak wordt daarbij afgeleid met behulp van de diameter en groeisnelheid van specifieke korstmossen. Dit is een vergelijkbare dateringsmethode als het tellen van de jaarringen van bomen. Het is echter voor het eerst dat dit type onderzoek heeft plaatsgevonden in ons ‘kunstmatige rotslandschap’, maar wel met een ander doel. Door de korstmossen te dateren is het mogelijk om het moment van vestiging en de trend van de soort te bepalen. Locatie van onderzoek was Maastricht waarbij bijna vijftig groeiplaatsen van Rood dooiermos zijn gevonden op bruggen, muren, daken en grafstenen. Daarbij zijn enkele duizenden exemplaren gemeten en gedateerd. Uit de trend blijkt dat deze fraaie soort zich vanaf 1980 in Maastricht heeft gevestigd. Na de millenniumwisseling is de populatie explosief gegroeid. Dit patroon is ook zichtbaar in de landelijke verspreidingsatlas voor korstmossen. Uit de afzonderlijke trends van de Maastrichter groeiplaatsen blijkt dat de soort vooral piekt in warme, zonnige jaren wat strookt met de voorkeur voor zonnig gesteente en wijst op klimaatverandering.
Vooral gevonden in het Maasdal
Rood dooiermos heeft een opvallend CV. Het is de eerste en enige soort die een ruimtereis heeft overleefd en dus tegen extremen kan. Hij is desondanks kieskeurig. De eerste en grootste groeiplaatsen zijn gevonden in het Maasdal. Dit lijkt samen te hangen met de grotere blootstelling aan ‘weer en wind’ en hogere luchtvochtigheid (mist). De binnenstad van Maastricht wordt vooralsnog categorisch gemeden. Het grote publiek zal hem dan ook niet snel tegenkomen. Dat is jammer, want in Canada heeft hij de harten definitief veroverd met een plaats als tweede nationale korstmos.
Meer informatie
Een uitgebreid artikel is verschenen in de Buxbaumiella 121 onder de titel ‘De opmars van Rood dooiermos (Rusavskia elegans) in Maastricht onder de loep genomen’ (Max Klasberg, mei 2021). Dit is het vaktijdschrift van de Bryologische en Lichenologische Werkgroep (BLWG).
Tekst: Max Klasberg, BLWG
Afbeeldingen: Max Klasberg