Land van Ons: netwerk, boer en buur krijgen natuurinclusieve landbouw van de grond

“Hebben jullie eigenlijk een kaart van alle natuurvriendelijke landbouw in Nederland?” Janneke Hoekstra, ervaren bestuurder en bestuurslid van Land van Ons, begint het interview met een vraag aan óns. Helaas moeten wij – van Atlas Natuurlijk Kapitaal – daar ‘nee’ op zeggen. Maar de vraag tekent het gesprek. De focus ligt op het positieve en pro-actieve: natuurvriendelijke landbouw is mogelijk en gebeurt ook bij jou in de buurt. Land van Ons heeft inmiddels op twaalf percelen de schop in de grond gestoken en is blij met de vermelding in de ‘Duurzame top 100’. We vragen Janneke, boer Howard en een paar deelnemers naar het succes van Land van Ons.

Doel Land van Ons

Het doel van Land van Ons is herstel van biodiversiteit en landschap. De coöperatie doet dit door landbouwgrond te kopen. De ambitie is groot: in tien jaar tijd wil Land van Ons 300.000 hectare, oftewel 15 procent van het Nederlandse boerenland opkopen en hier het planten- en dierenleven laten terugkeren. Bijna twee derde van de grond in Nederland is landbouwgrond. Investeren in de natuur is óók goed, maar daar zijn al veel andere organisaties mee bezig. Land van Ons wil het boerenland weer aantrekkelijk maken door bijvoorbeeld hagen, singels en houtwallen te herstellen en een diversiteit aan gewassen en kruiden terug te brengen. Om plek te bieden aan insecten, vogels en andere dieren. Zou het niet mooi zijn weer tureluurs, veldleeuweriken en grutto’s te zien opstijgen van de weilanden?

Hoe het begon

Janneke Hoekstra hoorde voor het eerst van de coöperatie ‘Land van Ons’ via een tv-programma. Franke Remerie vertelde daarin dat hij de coöperatie oprichtte, omdat hij vond dat het herstel van biodiversiteit te langzaam gaat. In plaats van herstel is op veel plekken juist sprake van verlíes van biodiversiteit. Hij bedacht, met mede-oprichter Jaap Benschop, een sterk plan om dit tegen te gaan.

De succesformule

Iedereen kan voor 20 euro deelnemen en een vierkante meter grond kopen. De meeste deelnemers leggen geld in voor meer vierkante meters. Met dit geld – van duizenden deelnemers – en een leger vrijwilligers koopt de coöperatie landbouwgrond op. Boeren kunnen deze grond pachten onder de voorwaarde dat er geen bestrijdingsmiddelen of kunstmest worden gebruikt. “Ik vond het gelijk een geweldig idee”, zegt Janneke. En nu, anderhalf jaar later, besteedt ze bijna al haar tijd aan de coöperatie. “Het is mijn nieuwe baan, zo na mijn pensioen”, zegt ze lachend. Er zijn percelen over heel Nederland. Alleen de provincies Zeeland, Limburg en Utrecht hebben nog geen perceel. “Daar werken we aan”, zegt Janneke. “Eigenlijk zou iedereen een perceel om de hoek moeten hebben. Niet alleen de deelnemers, maar ook de rest van Nederland.”

Grote belangstelling

De coöperatie is enorm gegroeid en kent nu al 21.000 deelnemers. Iedere deelnemer heeft evenveel invloed in de coöperatie. Of ze nu voor € 10.000 of voor € 20 inleggen. Honderden deelnemers zijn ook actief als vrijwilliger. Zij verzetten veel werk, van het inrichten van een website, tot gebiedsanalyses, beheerplannen en financiële ramingen maken. Maar ook onkruid wieden. “Ieder brengt zijn eigen kennis en kunde in, vaak vanuit zijn of haar betaalde werk.” Janneke zelf was bijvoorbeeld hoofd van het Centrum van Afvalstoffen en Emissies van het RIVM en directeur bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit.

Eigenaarschap

Maar de vakbekwaamheid van de deelnemers is niet de enige verklaring voor het succes. Het komt ook doordat de werkwijze goed doordacht is. Door mensen mede-eigenaar van de gezamenlijke grond te maken hebben ze direct invloed op het verbeteren van de biodiversiteit. En door het eigenaarschap is dat land voor de toekomst veilig gesteld. Alle aangekochte grond is van de hele coöperatie, de deelnemers bezitten niet een specifiek stuk grond. Mensen kunnen overigens, na twee jaar, hun lidmaatschap opzeggen en hun vierkante meters weer verkopen. De aanpak van Land van Ons is ook de sleutel voor de aanpak van andere problemen, zoals klimaatverandering, bodemdaling, te lage voedselprijzen en teveel stikstof. En misschien nog wel belangrijker: het brengt boeren en burgers bij elkaar. Elkaar de hand reiken in plaats van polariseren.

Wetenschapsboer in de Ooijpolder

Janneke vertelt over Howard Koster. Hij is dit jaar begonnen als boer op het perceel Biesterhof bij Millingen. Ook hij wil graag iets vertellen over zijn werk voor Land van Ons. Hoe kwam hij in contact met de coöperatie? “Ik kreeg één vierkante meter grond cadeau van een vriend, die zei: ‘Land van Ons heeft jou nodig!’ Op dat moment deed ik de master Biologische landbouw aan de Wageningen Universiteit.” Howard mailde oprichter Franke Remerie en onderzocht als afstudeeropdracht hoe Land van Ons de biodiversiteit op de percelen kon gaan monitoren. “De kennis op de universiteit bereikt vaak niet de praktijk. Daar wil ik verandering in brengen.”

Een boerderijgemeenschap

Howard pacht nu, samen met zijn partner Claudi Rudorf, een perceel van 25 hectare, dat verkocht werd door een melkveehouder. Ze wonen er ook. Howard is lang niet de enige boer die grond wil pachten van Land van Ons. Hij moest een bedrijfsplan schrijven om door de selectie te komen. Daarvoor overlegde hij veel met de boeren in de omgeving, die al jaren ervaring en de benodigde machines hebben. “Zij willen ook wel veranderen, maar het is financieel gewoon niet te doen om als boer over te schakelen naar natuurinclusieve landbouw”, vertelt Howard. Zelf werkt Howard ook nog twee dagen per week bij de Wageningen Universiteit. “Claudi en ik kunnen ook niet al het werk zelf gaan doen. Gelukkig zijn er genoeg boeren en mensen uit de buurt met interesse in natuurinclusieve landbouw. Samen met ons kunnen zij leren hoe dit in de praktijk werkt. Wij werken aan een boerderijgemeenschap waarin ieder zijn of haar eigen project heeft. Dat kan bijvoorbeeld het telen van gewassen zijn, een zelfpluktuin of een voedselpark.”

Ons land krijgt vorm

Trots laat Howard de plattegrond zien. In het midden komt een educatief voedselpark, met poelen en een compostlab. Daarnaast komt een tuinderij voor eenjarige moestuinplanten. Twee grote vlakken zijn gereserveerd voor rijenteelt van fruit- en notenbomen met stroken akkerbouw daartussen en het geheel wordt omlijst door elzensingels en struweelhagen. Een struweelhaag is een aaneengesloten begroeiing van inheemse, vaak doornachtige, struiken, die weinig worden gesnoeid. Ze kwamen al eeuwen geleden in Nederland voor.

Howard: “Oude mensen uit de omgeving herinnerden zich nog dat hier vroeger hagen stonden. En al in 1850 was hier een boomgaard, die steeds groter werd. Dat zie je op kaarten van Topotijdreis in onze ruimtelijke analyse.” Howard wil bijvoorbeeld meidoorn, liguster, hazelaar en hondsroos planten om de wind te breken en beschutting te bieden aan vogels.

Dit jaar zijn 7 hectares ingezaaid met spelt, gerst en baktarwe met daaromheen een halve hectare huttentut, een geelbloeiend gewas uit vroegere akkerbouw. Het groeit ook op het perceel in Groningen en Land van Ons maakt er olie van, die lekker is in salades en andere gerechten. Howard en Claudi boden deze zomer ook plek aan 30 Brandrode runderen van een andere boer. Claudi waarschuwde al: “Ze hebben hier nog geen beschutting!” En dat bleek inderdaad een probleem, zeker met de hitte deze zomer. Een vriend vanuit het leger maakte een overkapping van een oude parachute. “Liepen die beesten natuurlijk dwars doorheen, met hun lijven van 80 kilo! Maar ja, een koploper moet zijn kop stoten”, lacht Howard. Hij voelt zich gesteund door het netwerk van Land van Ons. “Ik heb met mijn verhaal nu toegang tot 21.000 deelnemers."

Wie doen mee met Land van Ons?

Om deelnemers te interviewen hoefden we niet ver te zoeken. Een RIVM-collega, Vera, had een stuk grond gekocht. Vera hoorde over van Land van Ons toen een collega afscheid nam van het RIVM. De cadeautip was om (gezamenlijk) grond voor haar te kopen. Een andere deelnemer, Ruud, hoorde over Land van Ons toen de coöperatie aanbood grond te kopen in Zeewolde. Dit om de bouw van een datacentrum tegen te houden. Dat sprak Ruud meteen aan. Land van Ons speelt vaker in op de actualiteit, zo hebben ze ook voorstellen gedaan voor de aanpak van stikstof.

Het sprak Vera aan dat je kan zien waar je geld heengaat: tastbare, vierkante meters grond. Ze is ook lid van de Vogelbescherming, want ze wil niet dat de grutto uitsterft. Maar ze wil daarnaast bijdragen aan duurzame voeding. “Het lijkt me leuk om straks met mijn dochtertje naar het perceel in Wassenaar te fietsen. Dat ligt dichtbij en zo ziet mijn dochter waar haar eten vandaan komt.” Inderdaad belangrijk, een perceel in de buurt, zoals Janneke al zei. “Als we dan een informatiebord op het perceel zetten is ineens het halve dorp deelnemer.” Lees op de website van Land van Ons ook andere inspirerende verhalen van deelnemers.

Rode draad in de verhalen: iedereen wil meer biodiversiteit

In de verhalen van Janneke, Howard, Vera en Ruud horen we steeds het enthousiasme over de groeiende beweging die Land van Ons heeft ingezet. Het toenemende oppervlak van de percelen rolt zich als een bontgekleurde deken uit over Nederland. En daar komen dan nog de percelen van andere initiatieven bij, zoals Herenboeren, Aardpeer of Lenteland. Het succes schuilt erin dat heel veel mensen de urgentie voelen en iets willen doen voor meer biodiversiteit.

Door elkaar op te zoeken, langs te fietsen of Nature Today te lezen; het maakt niet uit hoe je hoort van Land van Ons. Als er maar een vonkje overspringt. Voor ons, als interviewers, is het al duidelijk: wij willen ook meedoen! “Bestaat er ook zoiets voor grond waar nieuwe huizen gebouwd worden? Zodat je invloed hebt op wat er komt?” vragen we aan Janneke. “Misschien is er nóg een coöperatie nodig”, lacht zij. Maar goed, dat is weer een ander verhaal.

Meer lezen of doen?

• Doe mee met Land van Ons
• Bekijk de uitzending van Binnenstebuiten met Franke Remerie en leer blini’s maken met boekweit
• Lees de blog van Howard
• Duurzame top 100 | Trouw
• Voedselbosranden bieden voedsel aan mens en dier | Atlas Natuurlijk Kapitaal
• Mini-voedselbos in eigen tuin | Atlas Leefomgeving
• Initiatief Aardpeer begint bij de bodem | Nature Today
• Herenboeren laat zien hoe ook kan
• Het concept Landschapsgronden; een buffer tussen natuur en landbouwgrond

Tekst: Dieneke Schram-Bijkerk en Rik Bogers
Foto’s: Piet Levering; Mark Zekhuis, Saxifraga; Howard Koster; Ron Thijsen