Verdwijnt de wilde kat door hybridisatie?

Sinds ongeveer twee decennia worden weer wilde katten in het uiterste zuiden van Nederland waargenomen. Dat was mogelijk door populatieherstel in de buurlanden en maatregelen die genomen zijn om bossen in Zuid-Limburg met elkaar te verbinden. Sinds 2014 vindt ook voortplanting in Nederland plaats. Om terug te blikken op dit opmerkelijke populatieherstel is het julinummer van het Natuurhistorisch Maandblad (pdf: 1 MB) als themanummer geheel gewijd aan de wilde kat. Zo wordt er in verschillende artikelen ingegaan op het populatieherstel, het terreingebruik dat met zenders in kaart is gebracht, en op mogelijke gevaren voor het voortbestaan van de populatie door hybridisatie. Hierna worden de resultaten van het genetisch onderzoek besproken en de risico’s van succesvolle kruisingen tussen de wilde kat en huiskat uiteengezet.

Wat is hybridisatie?

Hybridisatie kan worden omschreven als een paring tussen individuen van twee verschillende soorten, dus bijvoorbeeld tussen een wilde kat (Felis silvestris) en huiskat (Felis catus). Hierdoor mengt de genetische informatie (DNA) van beide soorten zich. Vaak zijn kruisingen van twee soorten onvruchtbaar. Maar de hybride nakomelingen van deze twee soorten zijn vruchtbaar en kunnen kruisen met andere hybriden, huiskatten én wilde katten. Hybridisatie tussen een inheemse en een nauwverwante uitheemse soort kan uiteindelijk leiden tot het verdwijnen van de oorspronkelijke oudersoorten. Hoe snel dit kan gaan, ligt bijvoorbeeld aan de vruchtbaarheid van de hybriden en hoe vaak de twee soorten met elkaar in contact kunnen komen. Het risico is in dit geval met name hoog bij een lage dichtheid aan wilde katten en hoge dichtheid aan huiskatten.

De situatie in Nederland

Kruisingen van wilde katten en huiskatten kunnen erg lijken op wilde katten. Ze kunnen zelfs niet altijd op uiterlijk onderscheiden worden. Alleen analyse van het DNA kan uitsluitsel geven. Door de beschikbaarheid van nieuwe analysetechnieken kan een groot deel van het DNA worden onderzocht. Hiermee kan bijvoorbeeld niet alleen bepaald worden of een kat een wilde kat of een hybride is, maar zelfs van welke generatie hij is. In de winter van 2023 en het voorjaar van 2024 is er DNA afgenomen van tien veronderstelde wilde katten die werden gevangen voor onderzoek naar het terreingebruik van de wilde kat. De gevangen katten waren, op basis van eerder gepubliceerde kenmerken, op één na allemaal als zuivere wilde kat bestempeld. Tegen die verwachtingen in bleken vijf van de tien (50 procent) een hybride tussen huiskat en wilde kat te zijn! Het betrof twee mannelijke en drie vrouwelijke dieren. Aan de hand van de genetische analyse kon ook onderscheid worden gemaakt tussen drie typen hybriden:

• F1-hybride (een wilde kat x huiskat) (n=3)
• F2-hybride (een F1 hybride x F1 hybride) (n=1)
• een zogenaamde ‘backcross’, oftewel een terugkruising tussen een eerdere hybride en een wilde kat (n=1).

Deze resultaten laten zien dat hybriden al enige tijd in Zuid-Limburg voorkomen.

Verdwijnt de wilde kat door hybridisatie?

In Europa is hybridisatie bij wilde katten al enige tijd een zorg, ook gezien de wijde verspreiding van verwilderde huiskatten. Kijk maar naar Schotland, waar de Schotse wilde kat als soort is verdwenen. Er resteren enkel nog hybride katten en huiskatten.

Gezien het huidige aandeel hybriden in de populatie wilde katten in Limburg, is actie urgenter dan ooit. Maatregelen zijn nodig om huiskatten uit de natuur te weren, zeker nu er ook steeds meer zwervende, verwilderde huiskatten in de natuur worden gezien. Diverse maatregelen tegen hybridisatie zijn verder uitgewerkt in het artikel in het Natuurhistorisch Maandblad. Niets doen zal naar verwachting leiden tot het verdwijnen van de wilde kat als soort uit Nederland.

Meer informatie

• Voor meer informatie over het artikel in het Natuurhistorisch Maandblad kunt u contact opnemen met Pim Lemmers (lemmers@natuurbalans.nl).
• Het julinummer van het Natuurhistorisch Maandblad is als themanummer geheel gewijd aan de wilde kat. In dit tijdschrift worden maandelijks artikelen gepubliceerd over een breed scala aan natuuronderzoeken in de provincie Limburg. Meer informatie over het tijdschrift is te vinden op de website van het Natuurhistorisch Genootschap Limburg.

Tekst: Pim Lemmers en Joris Verhees, Natuurbalans – Limes Divergens & Nederlands Expertisecentrum Exoten; René Janssen, Bionet Natuuronderzoek; Jasja Dekker, Jasja Dekker Dierecologie
Beeld: Karl Van Ginderdeuren & Pieter-Jan D'Hondt; Pim Lemmers; René Janssen; Natuurhistorisch Genootschap Limburg