Berk in bloei

Wees terughoudend met aanplant bomen die hooikoorts kunnen veroorzaken

GGD Rotterdam-Rijnmond, LUMC, Reinier de Graaf ziekenhuis, Terra Nostra, Wageningen University
29-MRT-2023 - De berken en essen komen in bloei waardoor miljoenen mensen hooikoorts krijgen. Deze en andere boomsoorten die allergeen pollen produceren, worden vaak in grote aantallen in de leefomgeving aangeplant. Vanaf vandaag is een Bomenkompas beschikbaar: het geeft aan met welke bomen je terughoudend zou moeten zijn, omdat ze nu, of door klimaatverandering in de toekomst, allergeen pollen produceren.

Hele straten of wegen vol met berken, elzen of essen. Esthetisch en landschapsarchitectonisch misschien mooi en vanuit onderhoudsperspectief efficiënt, maar voor mensen die last hebben van hooikoorts is dit op zijn minst ongelukkig. De komende weken komen de berken en essen in bloei. Dan zal er buiten vrijwel geen plek zijn waar je de allergene pollen helemaal kunt ontlopen. De pollenconcentratie zal echter extra sterk op kunnen lopen in straten waar tientallen berken zijn aangeplant. Hoe hoger de blootstelling aan pollen, hoe meer mensen klachten ervaren en hoe erger de klachten zullen zijn. Vanuit een hooikoortsperspectief is het dus verstandig om terughoudend te zijn met de aanplant van bomen  die hooikoorts kunnen veroorzaken.

Bomenkompas voor hooikoortsvriendelijkere leegomgeving

Bij de boomkeuze voor de inrichting van bijvoorbeeld woonwijken, bedrijventerreinen of schoolpleinen wordt vaak geen rekening gehouden met de allergeniciteit van bomen. Het is meestal geen onwil, maar onwetendheid bij de landschapsarchitecten, terreineigenaren of de medewerkers van de afdeling groenbeheer of ruimtelijke ordening bij gemeenten of provincies. Met het vandaag gepubliceerde bomenkompas moet daar verandering in komen.

Bomenkompas

Het Leids Universitair Medisch Centrum heeft voor ruim zestig van de meest aangeplante boomsoorten op basis van drie factoren de mate van allergeniciteit bepaald. Allereerst is een uitgebreide internationale literatuurstudie uitgevoerd. Vervolgens is de hoeveelheid pollen die bomen produceren bepaald. Tot slot is de gevoeligheid voor verschillende boompollensoorten in een patiëntengroep geanalyseerd en meegewogen. Op grond van deze drie factoren is een indeling in vier klassen van allergeniciteit van het pollen gemaakt.

De berk is de enige boom met de kwalificatie ‘zeer sterk allergeen’. Els en hazelaar volgen met ‘sterk allergeen’ pollen. Es, olijf, haagbeuk, beuk en eik produceren ‘matig allergeen pollen’. Alle andere soorten krijgen de kwalificatie ‘niet of zwak allergeen’. Overigens produceren ook grassen en diverse kruiden allergene pollen. Informatie over deze soorten is niet opgenomen in het kompas.

Hooikoortspotentie boom kan toenemen door klimaatverandering

In het bomenkompas staan veertien boomsoorten die nu in Nederland geen hooikoorts veroorzaken, maar wel in andere landen. Acht van deze soorten veroorzaken momenteel in het Middellandse Zeegebied hooikoorts. Bij een verdergaande klimaatverandering kunnen deze bomen mogelijk in de toekomst grotere hoeveelheden pollen gaan produceren in Nederland. Deze grotere hoeveelheden kunnen dan wel tot klachten gaan leiden. We raden daarom aan om van deze soorten geen grote aantallen bij elkaar aan te planten. Overigens is van alle bomen die nu de kwalificatie 'matig allergeen' hebben gekregen, bekend dat ze in landen ten zuiden van Nederland hooikoortsklachten veroorzaken.

Vrouwelijke bomen als alternatief

Bij sommige boomsoorten komen de vrouwelijke en mannelijke bloemen niet op dezelfde boom voor, maar op aparte individuen. Voorbeelden zijn populier, wilg en sommige moerbeisoorten. Deze soorten hebben dus gescheiden mannelijke en vrouwelijke bomen (tweehuizige soorten). De vrouwelijke bomen geven geen (allergeen) pollen af aan de lucht.

Met boomkompas gemeente hooikoortsvriendelijker

Veel gemeenten hebben gedetailleerde bomenkaarten waarop precies staat welke boomsoort waar staat. Met de informatie in het bomenkompas kunnen gemeenten relatief snel in beeld brengen hoe hooikoortsvriendelijk de straten en wijken in hun gemeente zijn. Voor de straten en wijken die niet zo hooikoortsvriendelijk zijn, kan vervolgens bepaald worden hoe en op welke termijn ze de hooikoortsvriendelijkheid zouden kunnen laten toenemen. Gemeenten die een analyse van de hooikoortsvriendelijkheid van hun gemeente willen maken, kunnen contact opnemen met Wendy Batenburg van Terra Nostra voor informatie over de mogelijkheden.

Met goede informatievoorziening kunnen gemeenten ook helpen om overlast te voorkomen. Bomen bloeien namelijk maar een relatief korte periode. Door mensen in wijken met relatief veel bomen met allergeen pollen te wijzen op de bloeiperiode, kunnen mensen die veel last hebben van deze bomen er rekening mee houden door in die periode de ramen gesloten te houden en niet actief te sporten in deze straten. De berk komt de komende dagen in bloei. De bloei zal tot eind april aanhouden met naar verwachting de hoogste pollenconcentraties tussen 8 en 20 april.

Van pollen tot patiënt

Het opstellen van het Bomenkompas is onderdeel van het door ZonMw gefinancierde project 'Het beheersbaar maken van de effecten van klimaatverandering op allergie: van pollen tot patiënt integraal in beeld'. Binnen het project ontwikkelen we onder andere een model om de pollenconcentratie te voorspellen. We brengen ook de ziektelast die pollen veroorzaken beter in beeld en we bepalen de informatiebehoefte van mensen die last hebben van hooikoorts.

Meer informatie:

Tekst: Letty de Weger, LUMC; Arnold van Vliet, Wageningen University & Research, Wendy Batenburg en Henry Kuppen, Terra Nostra, Hans de Groot en Liesbeth Bakker-Jonges Reinier de Graaf Gasthuis; Anna van Leeuwen, GGD Rotterdam-Rijnmond; Mieke Koenders, Elkerliek Ziekenhuis.
Overige betrokkenen bij het KAPPA-onderzoeksproject zijn: Marise Kasteleyn, LUMC; Bob Mulder en Wichertje Bron, Wageningen University & Research; Sjoerd van Ratingen, Danny Houthuijs, Lisbeth Hall en Joost Wesseling, RIVM; Ellen-Wien Augustijn, Rosa Aquilar, Raul Zurita-Milla, Faculty of Geo-Information Science and Earth Observation, University of Twente; Petra Hoogland Service Apotheek  
Foto’s: Arnold van Vliet (leadfoto: berk in bloei); LUMC