Geen plakplaatjes bij de supermarkt, maar dier- en plantensoorten sparen

Op het terrein van Pantar, een sociale werkplek voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt in Amsterdam, staat het kantoor van Wilder Land. Matthijs leidt ons rond langs de kruidig geurende productvoorraad en de theezakjesmachine, die met veel lawaai theezakjes knipt en vult. Tot slot trekt hij de kruidendroger voor ons open: een zeecontainer met een grote ventilator in de achterste wand. De vloer van de container is nog lichtjes bezaaid met dennennaalden van de laatste droogsessie. In zijn kantoor vertelt Matthijs ons meer over de missie van Wilder Land. “Nu is Nederland monoland”, vertelt hij. “Wij werken naar een Wilder Land toe’’.

Nederland kampioen biodiversiteitsverlies

Nederland is kampioen biodiversiteitsverlies, stelt emeritus hoogleraar Louise Vet op de Internationale Dag van de Biodiversiteit in 2024. Niet alleen van Europa, maar ook wereldwijd. Vanaf de tweede helft van de vorige eeuw gaat het snel bergafwaarts met de Nederlandse natuur. Het Nederlandse landschap raakt steeds meer verschraald, onder andere door intensief gebruik van kunstmest en landbouwgif en door monoculturen. 

Rond de eeuwwisseling is er in Nederland nog maar 15 procent van de diversiteit die Nederland ooit had. Veel dier- en plantensoorten zijn sterk in aantal afgenomen. In Nederland worden er per soortgroep eens in de tien jaar de zogeheten Rode Lijsten opgesteld met soorten die zijn verdwenen of dreigen te verdwijnen. Nog steeds stijgt het aantal soorten op deze lijst licht.

Op de kaart Soortendiversiteit van Rode Lijstsoorten zie je de geschatte soortendiversiteit van de Rode Lijstsoorten per kilometerhok. Je ziet dat langs de kust, maar ook in Limburg, rond Nijmegen, in Overijssel en Drenthe veel soorten aanwezig zijn. Dit komt doordat de biodiversiteit in deze gebieden hoog is en je er verschillende soorten vegetatie vindt die weer verschillende soorten dieren aantrekt. Klik op de kaart hiernaast voor een grotere afbeelding.

Nederland monoland

Een van de oorzaken voor het grote biodiversiteitsverlies in Nederland is dat het land vol staat met akkerland waar maar één soort gewas groeit. Dat noemen we de monocultuur. “En dat werkt niet voor de natuur”, stelt Matthijs. “In de natuur heb je namelijk een veelheid aan gewassen en planten nodig, omdat planten en dieren elkaar in leven houden. Die planten en dieren hebben eeuwenlang met elkaar samengeleefd en zijn helemaal op elkaar aangepast. Daarom is het planten van inheemse planten ook erg belangrijk”.

Het Nederlandse landschap is volgens Matthijs te vergelijken met een bibliotheek die maar één boektitel aanbiedt. Makkelijk voor de bibliothecaris, maar er is geen interessant aanbod. De oplossing om simpelweg meer boektitels aan te bieden ligt voor de hand, maar die oplossing volstaat niet helemaal. “Het gaat ook om het sóórt boeken dat je aanbiedt. Als je alleen Japanse en Hongaarse boeken in de bieb neerzet, gaan de meeste mensen dat hier niet lezen. Dat is het verschil tussen inheemse en niet-inheemse planten. Met planten die niet van hier zijn, loop je dus het risico dat insecten denken van: ja, prima dat er een bloem op zit, maar ik lees dit niet”.

Door de afwezigheid van insecten zijn er minder vogels, wat op zijn beurt weer zorgt voor de afwezigheid van grotere dieren. Op die manier heeft de eenzijdige akkerbouw invloed op de hele Nederlandse natuur, en daarom leven we nu in 'Nederland monoland'.

Plukking Fluckers

Om toe te werken naar minder monocultuur en meer biodiversiteit, moet je toewerken naar een wilder land. Daarom richtten Matthijs en Daan vijf jaar geleden Wilder Land op. Daan werkte destijds voor Commonland, dat op wereldwijde schaal laat zien dat economische ontwikkeling, behoud van biodiversiteit en landschapsherstel heel goed samen kunnen gaan. “Wij wilden testen of dat in Nederland ook kon: de natuur als businesscase”, legt Matthijs uit. “Zo kwamen we op het idee om boeren te betalen voor het inzaaien van inheemse bloemen en kruiden en van de oogst lekkere producten te maken om te verkopen”.

Inmiddels werken ze samen met zo’n veertig boeren door het hele land. De voorwaarden: geen monocultuur, maar onbespoten stroken met verschillende lokale of inheemse gewassen die veel insecten aantrekken. Denk aan kamille, boekweit, brandnetel, weegbree, paardenbloem, duizendblad of korenbloem. Wilder Land betaalt voor de oogst van de strook en verwerkt die tot producten, zoals sojasaus gemaakt van boekweit of (on)kruidenthee.

Wilder Land maakt geen gebruik van investeerders en moet het doen met de verkoop van hun producten. Om de verkoop te stimuleren, is het bij Wilder Land mogelijk om soorten te sparen. Per product dat je koopt, spaar je een aantal dier- en plantensoorten. Spaar je genoeg soorten, dan krijg je de eretitel ‘Plukking Flucker’. De voordelen: korting op producten en als eerste uitgenodigd worden voor events. Maar de grootste voordelen die soorten sparen oplevert, zijn voor de natuur. Hoe meer producten Wilder Land verkoopt, hoe meer inheemse planten ze uiteindelijk kunnen laten inzaaien. “Wil je bijdragen aan natuurherstel, dan moeten we soorten gaan sparen met elkaar”, aldus Matthijs. Wilder Land was dit jaar dan ook de winnaar van de Duurzame Top 100 van Trouw in de categorie startups en sociaal ondernemen.

Lekkerder dan de supermarkt

Uiteindelijk valt of staat de verkoop natuurlijk bij hoe lekker de producten zijn. Niet voor niets is de slogan van Wilder Land: ‘Natuurherstel om je vingers bij af te likken’. “In producten uit de supermarkt zitten allerlei goedkope smaakstoffen en nepingrediënten’’, vertelt Matthijs. Zo zitten er in theezakjes uit de supermarkt vaak suikerkorrels met smaak, in plaats van echte theebladeren. “Wat wij nu merken is dat als je met echte ingrediënten werkt, de kwaliteit beter is en je dat echt proeft”.

Zo gaat lekker eten en biodiversiteit voor Wilder Land hand in hand. Ook bij het bedenken van nieuwe producten houden ze rekening met wat er nodig is voor de biodiversiteit. Zo verdween afgelopen jaar het pimpernelblauwtje uit Nederland. Deze vlinder is afhankelijk van de pimpernel. Als Wilder Land een product bij de pimpernel bedenkt, kunnen ze boeren betalen om de pimpernel in te zaaien en zodoende het pimpernelblauwtje weer naar Nederland te lokken. Matthijs speculeert hardop: “De pimpernel smaakt een beetje naar komkommer. Gin en komkommer is heel lekker, dus wie weet is pimpernel wel lekker om gin mee op smaak te brengen”.

Ondanks dat biodiversiteit lastig te meten is, is het effect van het inzaaien van inheemse en lokale planten overduidelijk – als je in het voorjaar inzaait, zoemt het een paar maanden later van het leven.

Een Wilder Land, een blijere boer

Deze manier van boeren is niet alleen goed voor de insecten en de vlinders, maar ook voor de boeren zelf. Door verschillende gewassen in stroken naast elkaar te zaaien (strokenteelt), spreidt een boer het financiële risico. De boer is dan immers niet meer van één soort afhankelijk. Want in een monocultuur hoeft maar een plaaginsect of schimmel te komen en binnen de kortste keren is het hele perceel aangetast.

Ziekten en plagen verspreiden zich sneller in een monocultuur. Natuurlijke vijanden overleven er niet, want er zijn te weinig schuilplaatsen en voedsel. En er is maar één oogstmoment. De weinige aanwezige natuurlijke plaagbestrijders vertrekken daarna meteen, want er is geen voedsel meer. In een strokenteelt zijn er vaak gewassen die op verschillende momenten in het seizoen moeten worden geoogst. Beestjes kunnen dan bij de oogst van het eerste gewas vluchten naar het andere gewas. Zo kun je zorgen voor een robuuste populatie natuurlijke plaagbestrijders”.

Bovendien hebben biodiversiteitsboeren minder last van extreem weer. Gemengde gewassen houden meer organische stoffen vast en dit zorgt voor een gezondere bodem die beter in staat is om water op te vangen. Hierdoor is het land minder kwetsbaar voor hevige regenval.

Toch gaan ook veel boeren op de oude manier door. “Monoland is ontstaan doordat we in een samenleving wonen waarin alles sneller en goedkoper moet”, vertelt Matthijs. “Daardoor zijn we het land gaan uitwringen. Als we dat om kunnen draaien, en als we de prijs goed zetten, dan gaan die boeren wel mee”.

Toekomstplannen

Welke plannen heeft Wilder Land voor de toekomst? “Minder monocultuur is al heel mooi”, vertelt Matthijs. “Maar hoe mooi zou het zijn om die stukjes natuur te verbinden?’’ Matthijs vertelt over het idee om ecologische corridors te vormen, zodat dieren ook kunnen migreren. “Zo zou je een beestje in Zuid-Duitsland kunnen hebben, waarvan je vindt dat dat het ook goed doet op de Oostvaardersplassen. Je kunt dan heel gericht gaan zoeken waar je met boeren wilt gaan samenwerken”.

Er leven ook ideeën om meer met lekkere recepten te doen, wellicht een kookboek of misschien ooit een restaurant. “Maar we zijn pas echt tevreden als we straks zien dat onze methode werkt en dat een Rode Lijst-soort terug is in een bepaald gebied”, zegt Matthijs. “Dat is de kroon op ons werk”.

Wat kun je zelf doen? Soorten sparen in je eigen tuin

Diversiteit kun je overal creëren, zelfs op de allerkleinste schaal in je eigen postzegeltuintje. Dat kan heel simpel, met onderstaande tips.

• Als je niets aan je tuin doet, ben je het beste bezig voor de biodiversiteit. De zaden die in de grond zitten, zijn namelijk de planten die daar horen. Je moet alleen even accepteren dat je tuin er anders uit komt te zien dan je misschien verwacht.
• Als je toch nieuwe planten wilt aanbrengen in je (gevel)tuin, begin dan met inheemse, onbespoten planten.
• Je kunt ook kijken naar de planten om je heen en onderzoeken wat je ermee kunt. Zo kun je van paardenbloemen surrogaatkoffie maken.
• Met de app ‘Identify’ kun je een foto van een plant maken en zo zien welke plant het is. Google de plant en ga op internet zoeken wat je ermee kunt. Zo zijn er heel veel mogelijkheden om ons heen, die we gewoon moeten leren te zien.
• Kerstboom nog niet gekocht? Scoor er eentje in de natuur. Kijk op Wilder Land waar je verantwoord wilde kerstbomen kunt halen. En gooi de dennennaalden die van de boom vallen niet weg: daar kun je thee mee maken.
• Tot slot heeft Wilder Land zelf een pagina met allerlei tips over hoe je zelf aan de slag kunt met je eigen wilde (on)kruiden tuin.

Nog meer mooie initiatieven in Nederland

Naast Wilder Land zijn er meer mooie organisaties en bedrijven die ijveren voor een meer duurzame manier van voedsel produceren. Zoals Herenboeren, een snelgroeiende burgerbeweging die bewijst dat de productie van ons dagelijks voedsel anders, beter en vooral duurzamer kan. Of het Land van Ons, een coöperatie die landbouwgrond opkoopt en samen met boeren werkt aan herstel van landschap en biodiversiteit. 

Meer informatie

• Lees meer over de plannen van Wilder Land op hun website of lees de verhalen van boeren die meedoen met Wilderland.
• Nederland kampioen biodiversiteitsverlies, MooiNL
• Nationaal Dashboard Biodiversiteit gelanceerd: blik op de status van de Nederlandse natuur, Nature Today
• Land van Ons: netwerk, boer en buur krijgen natuurinclusieve landbouw van de grond, Atlas Natuurlijk Kapitaal
• Transitie naar natuurlijke plaagbestrijding belangrijk voor biodiversiteit, Atlas Natuurlijk Kapitaal
• Verander het voedselsysteem. Begin bij jezelf!, Atlas Leefomgeving

Tekst: Jeanine Goossens, Atlas Leefomgeving
Foto's: Wilder Land fotoarchief; Jeannine Brand; Arthur van Dijk, Saxifraga; Fogelina Cuperus; Menno Reemer
Kaart: Atlas Leefomgeving