Plant & mens: Prunus mume

Vlak bij de ingang van Trompenburg Tuinen & Arboretum staan er twee exemplaren in de border. "De selectie 'Beni-chi-dori' heeft opvallend donkerroze bloemen die aanblijven zolang het niet al te hard vriest", schrijft Jaap. "In Trompenburg plagen we het boompje door jaarlijks flink te snoeien, maar laat je deze sierabrikoos uitgroeien, dan ontstaat er een boompje van een meter of zes! Helaas hebben we er nog nooit abrikozen aan zien hangen. Overigens schijnen die elders behoorlijk zuur te zijn. Prunus mume komt uit de omgeving van de Yangtze-rivier in Zuid-China. De wilde boom bloeit spierwit."

China

Uit China dus, de Japanse abrikoos wordt ook wel Chinese pruim genoemd. Bij de entree van de Leidse Hortus is een muurgedicht te vinden over de Ume, zoals de plant in het Japans heet. De officiële naam luidt Prunus mume Siebold & Zucc. Dat laatste geeft aan dat de bekende Duitse onderzoeker Von Siebold deze soort in Japan verzameld en later beschreven heeft. Dat deed hij in samenwerking met de Duitse botanicus Joseph Gerhard Zuccarini.

Pruim of abrikoos?

De vrucht, die in Trompenburg nooit geoogst kon worden en in Leiden al jaren niet meer, wordt in Japan kennelijk als een abrikoos beschouwd en in China als een kleine pruim. Voor beide is iets te zeggen. In de Leidse Hortus heeft lang een goed dragend, groot exemplaar gestaan, maar op een kwade dag was het ineens gedaan. De vruchtjes waren twee tot drie centimeter groot en werden in Leiden niet echt rijp. Ter gelegenheid van Japanjaar 2016 werden jonge exemplaren geplant, maar die dragen nog geen vruchten.

In Japan worden cultivars van Prunus mume ingedeeld in drie typen: het yabai-type ('wild'), het hibai-type ('rood') en het bungo-type, dat zijn naam dankt aan de provincie Bungo in het zuiden van Japan. Bomen van het bungo-type zijn hybriden tussen Prunus mume en de nauw verwante abrikoos (Prunus armeniaca). Deze cultivars worden vooral gekweekt om hun vruchten

Herkomst

Prunus mume is een bladverliezende boom uit Azië met een groot verspreidingsgebied. Waarschijnlijk ligt de oorsprong in China, rond de Yangtze-rivier. Met genetisch onderzoek is aangetoond dat de Ume vanuit China in Japan is geïntroduceerd. Ook in Korea, Taiwan en Vietnam is de Prunus mume geïntroduceerd.

De boom bloeit vroeg, midden in de winter, dus vóór de bladeren aan de boom zitten. Die eigenschap heeft hij gemeen met de pruim, de abrikoos en verscheidene andere Prunussoorten. De bladeren hebben een lengte van zo’n vier tot acht centimeter. In zijn oorspronkelijke verspreidingsgebied kan Prunus mume vier tot tien meter hoog worden.

Bloesem en vrucht

De zwakgeurende bloemen variëren in kleur van wit tot rozerood en hebben een diameter van twee tot tweeënhalve centimeter. Het is de geur van deze bloemen waar de Japanse dichter Sugawara no Michinzane over schrijft in het gedicht op de muur in de Hortus. In Japan is de Ume een zeer gewaardeerde bloesemboom. De Japanners hebben dan ook veel cultivars ontwikkeld. Een bekende cultivar is de laatbloeiende Beni-chi-dori, met rode, geurende bloemen.

De bloesem was van oudsher een populair onderwerp op traditionele Chinese schilderingen en Japanse prenten. Door de vroege bloei op kale takken staat Prunus mume symbool voor het prille voorjaar. In Japan is de bloem bovendien een symbool voor de wetenschap.

Prunus mume wordt niet alleen aangeplant omwille van de bloesem, maar ook voor het fruit. In Oost-Azië, het oorspronkelijke verspreidingsgebied, zijn de vruchten in juni of juli rijp. Dit valt samen met het regenseizoen in Oost-Azië, de 'meiyu', wat letterlijk vertaald 'pruimenregen' betekent. 'Méi' is de Chinese naam voor de Ume.

Eetbaar en gezond

In China en Taiwan wordt de vrucht gedroogd, gerookt of ingemaakt. Uit de gerookte vruchten wordt het sap geëxtraheerd door ze te koken in water, waarna het brouwsel wordt gezoet met suiker. In Japan worden hiervoor de onrijpe, groene vruchten gebruikt. De onrijpe Japanse abrikoosjes worden ook gedroogd en ingemaakt met grof zout. Deze Japanse specialiteit heet 'umeboshi' en wordt met rijst gegeten bij de lunch.

Zowel in China als in Japan wordt de vrucht van Prunus mume beschouwd als een gezond voedingsmiddel. De ingemaakte vruchten worden zelfs toegepast in de traditionele Chinese geneeskunst.

Prunus mume in Leiden

In het jaar 2000, bij de viering van 400 jaar betrekkingen tussen Nederland en Japan, schonk de Universiteit van Nagasaki 165 Ume-boompjes aan de Universiteit Leiden. Deze boompjes werden geplant op vijftien verschillende plaatsen die iets te maken hadden met Japan, zoals in het Kooipark bij de Siebold- en de Decimastraat, in de tuin van het Sieboldhuis, en op plaatsen die bij de universiteit hoorden, zoals in de tuin van de voormalige universiteitsbibliotheek en bij het LUMC. Door herinrichting van tuinen en plantsoenen zijn de boompjes inmiddels op veel plaatsen verdwenen.

In de Leidse Hortus stond, zoals gezegd, een groot exemplaar in de Von Siebold-gedenktuin. Bij gelegenheid van de Japan-tentoonstelling in 2016 is een nieuw exemplaar aangeplant. Natuurlijk was dat exemplaar in mei allang uitgebloeid, maar daar was iets op gevonden: de actie 'Haak een Prunus mume bloesem'. De gehaakte bloesems stroomden toe en bij de opening van de tentoonstelling prijkten er grote takken vol gehaakte bloesems in de Wintertuin.

Meer informatie

• Botanische tuinen.
• Muurgedichten in Leiden.

Tekst: Kees Langeveld; Titia van der Eb; Hanneke Jelles
Beeld: Sun Jiao (Interaccoonale); Kenpei; Flora Japonica; Cunie Sleijpen; Hiroshige; Iris van den Akker; Stefanie uit den Boogaard