Invasieve exoten in droge duinen: snel of heftig ingrijpen

Dwergmispel, mahonie, Japanse rimpelroos. Enkele voorbeelden van planten die niet in onze duinen horen, maar er plaatselijk massaal voorkomen. Ze verdringen de inheemse soorten die wel in de droge duinen horen te groeien. Momenteel worden vijf soorten actief bestreden, maar over nog eens 24 soorten maken beheerders zich zorgen. 

Te laat ingrijpen 

Duinbeheerders kunnen de uitheemse woekeraars in een vroeg stadium vaak nog wel redelijk bestrijden. Maar vaker besluit men eerst nog even de vinger aan de pols te houden en wordt pas ingegrepen als de soort echt problemen veroorzaakt. De populaties zitten dan al in een exponentiële groei. Dat leidt tot hoge kosten voor bestrijding en vaak tegenvallende resultaten. Om grip te krijgen op de problematiek zijn een literatuuronderzoek, veldonderzoek, metapopulatiemodel-studie en kiemingsexperimenten uitgevoerd en zijn experts en beheerders bevraagd. 

Ecologische effecten 

De onderzoekers onderzochten onder andere wat de ecologische impact is van die invasieve soorten. Voor bezemkruiskruid en mahonie werd een veldstudie gedaan. De effecten bleken niet gering – in soortenrijkere duingraslanden met deze invasieve soorten was het totaal aantal soorten maar liefst 40 tot 45 procent lager dan op locaties waar de invasieve soorten niet voorkwamen. 

Gek genoeg is op soortenarme locaties – zoals de kale zandvlaktes die soms na herstelbeheer ontstaan – de soortenrijkdom in aanwezigheid van bezemkruiskruid juist iets hoger dan op vergelijkbare locaties zonder de exoot. Ook bij mahonie zorgt de aanwezigheid van de plant in soortenarme vegetaties voor een iets hoger aantal soorten. De onderzoekers denken dat wanneer de exoten open, soortenarme pionierhabitats koloniseren, ze de omstandigheden op deze locaties tijdelijk gunstig maken voor de kolonisatie van andere soorten. Maar later, wanneer de bedekking van invasieve exoten toeneemt, stijgt de concurrentie en neemt de biodiversiteit af.

Bestrijding soms nauwelijks haalbaar

Als de exoten zich eenmaal hebben gevestigd, is het niet zo makkelijk ze weg te krijgen. Dit blijkt uit de literatuurstudie en interviews met beheerders. Alleen het volledig verwijderen van de planten in combinatie met jaren nazorg – het steeds blijven verwijderen van planten die weer de kop opsteken – brengt enige kans op blijvend effect.
Ook het metapopulatiemodel laat zien dat duurzame bestrijding intensief moet zijn, waarbij populaties bijna volledig worden verwijderd. De pionierhabitats die door het verwijderen ontstaan, zijn vaak een gespreid bedje voor zaden en stukjes plant van diezelfde exoten die van buiten het natuurgebied komen. Verwijdering moet dus geregeld herhaald worden. In de praktijk is dat vaak nauwelijks haalbaar, omdat het de beheerder enorm veel tijd kost. Ook zitten er risico’s aan vast, zeker bij soorten als rimpelroos, die heel diep moet worden uitgegraven. Daarmee wordt behoorlijke schade gedaan aan het duinsysteem.

Preventie en systeemgerichte aanpak 

De onderzoekers benadrukken daarom ook het belang van preventie en voegtijdig ingrijpen. Daarbij moet vooral gelet worden op soorten van andere continenten. Deze ‘systeemvreemde’ planten hebben hier geen natuurlijke vijanden en kunnen zich razendsnel uitbreiden. Ook een systeemgerichte aanpak, waarbij verstoring wordt beperkt en concurrentiekracht van inheemse soorten wordt versterkt, is essentieel. Daarmee wordt nieuwe vestiging van exoten voorkomen door het ecosysteem weerbaarder te maken tegen invasie.

Tot slot vragen de onderzoekers aandacht voor bestrijding en beheer buiten de natuurgebieden. Want zolang wegbermen vol staan met bezemkruiskruid en plantsoenen met rimpelroos en mahonie, is het dweilen met de kraan open.

Meer informatie

• Onderzoeksrapport: Omgaan met invasieve exoten in de droge duinen

Tekst: OBN Natuurkennis
Beeld: Mariëlle van Riel (leadfoto: Bezemkruiskruid in de Kennemerduinen); Jean Tosti, Andrawaag, Wikimedia Commons