Onderwaternatuur: van druk naar herstel

Twee recente studies tonen aan dat menselijke ingrepen zoals dammen, dijken en het uitdiepen van vaarwegen hebben geleid tot verlies van soorten, verstoring van processen en het verdwijnen van leefgebieden.

Doel en aanpak van het onderzoek

Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW), met een duidelijk doel: inzicht geven in wat er nodig is om de onderwaternatuur toekomstbestendig te maken. Op basis van literatuuronderzoek zijn de bouwstenen in kaart gebracht voor een sterk en veerkrachtig ecosysteem zoals verbindingen tussen leefgebieden, geleidelijke overgangen tussen zoet en zout water, een grote variatie aan soorten en natuurlijke processen die het landschap blijven vormen.

Zoet en zout uit balans

In de Rijn-, Maas- en Scheldemonding heeft de aanleg van de Deltawerken geleid tot een verstoring van het natuurlijke samenspel tussen rivier en zee. Veel natuurlijke overgangen van zoet naar zout water zijn verdwenen, waardoor vissen worden gehinderd in hun migratieroutes. Zeegras, ooit talrijk aanwezig, is grotendeels verdwenen. Het gefragmenteerde systeem heeft geleid tot morfologische verstarring, afname van de waterkwaliteit en verlies van biodiversiteit.

Aantasting van biodiversiteit in de Waddenzee

De Waddenzee heeft te maken met vergelijkbare problemen. Door menselijk ingrijpen – zoals exploitatie van de natuur en de aanleg van dijken – zijn in het verleden 144 soorten verdwenen, waaronder zeezoogdieren, vogels en vissen. Door de stijgende zeespiegel en hogere temperaturen komen waardevolle natuurgebieden zoals wadplaten, kwelders en zandbanken onder druk te staan. Deze gebieden maken de Waddenzee juist zo bijzonder. Toch zijn er ook tekenen van herstel: zo is het areaal aan zeegras de afgelopen jaren weer toegenomen, onder meer rond het eiland Griend. 

Vooruitzichten en herstelmaatregelen

Beide rapporten bieden ook perspectief op herstel. Herstelmaatregelen zoals het stimuleren van natuurlijke water- en sedimentstromen, het verbeteren van verbindingen tussen leefgebieden, de ontwikkeling van biobouwers zoals schelpdierbanken en zeegras, en het herstellen van geleidelijke overgangen tussen zoet en zout water kunnen bijdragen aan een sterker ecosysteem. Deze maatregelen passen bij het streefbeeld van de PAGW. Het doel voor 2050 is een samenhangend, natuurlijk en ecologisch rijk watersysteem waarin natuur en economie elkaar versterken.

Meer informatie

• De resultaten van deze studies zijn onlangs gepubliceerd: Onderwaternatuur Waddenzee: Literatuurstudie ter onderbouwing van het PAGW streefbeeld voor een veerkrachtige en robuuste Waddenzee (pdf: 5,3 MB) en Onderwaternatuur Rijn-Maas-Scheldemonding: Literatuurstudie ter onderbouwing van het PAGW streefbeeld voor een veerkrachtige en robuuste RijnMaas-Scheldemonding (pdf: 4,1 MB).

Tekst: Cecile Leuverink, Wageningen University & Research
Beeld: Oscar Bos (leadfoto: Onderwaternatuur in de Rijn-Maas-Scheldemonding, rif bij de Blokkendam).