Aanplant rijkstrooiselsoorten in ongemengd douglasbos

LIFE Climate Forest: hoe je met klimaatslim bosbeheer de veerkracht van bossen kan vergroten

Bosgroepen, Staatsbosbeheer
30-MRT-2021 - Iedereen ziet en ervaart een bos op een eigen manier. Dus als we vragen hoe het bos van de toekomst eruit moet zien, zullen de antwoorden ongetwijfeld verschillen. Toch zal er vermoedelijk één gemene deler zijn. Namelijk dat het een vitaal bos is; gezond en veerkrachtig! Hoe je daar met klimaatslim bosbeheer aan kunt bijdragen, staat centraal in het project LIFE Climate Forest.

In de komende zeven projectjaren, ligt de focus in LIFE Climate Forest op het doorontwikkelen en testen van deze beheermethode en vooral ook het laten zien wat er mogelijk is en hoe. Het delen van waardevolle kennis met beheerders, eigenaren, beleidsmakers en andere belanghebbenden is daarmee een belangrijk onderdeel van het project. Projectpartners Staatbosbeheer en de Bosgroepen laten zo zien hoe een kleinschalig bosbeheer bijdraagt aan het vergroten van de veerkracht van bosecosystemen, zodat bossen ook in de toekomst hun cruciale rol voor plant, dier en mens kunnen vervullen.

“Een boeiend project met urgentie, want veel van onze bosecosystemen zijn kwetsbaar”, begint Etiënne Thomassen zijn verhaal. Als expertmedewerker bosecologie en bosbeheer bij Bosgroep Zuid Nederland is hij al vanaf het schrijven van de aanvraag bij het project betrokken. “Die kwetsbaarheid geldt zeker voor de bossen op zandgronden, die vaak nog vrij jong, veelal structuurarm en weinig divers zijn. Bovendien hebben ze doorgaans te maken met een arme, verzuurde bodem en problemen veroorzaakt door droogte. Daardoor missen deze bossen de veerkracht om zich goed en tijdig aan te passen aan veranderingen. De vitaliteit en biodiversiteit staan onder grote druk. Door klimaatverandering, stikstofdepositie, verdroging, hitte, wilddruk en onvoldoende variatie in soorten, leeftijd en bosstructuur”, legt Etiënne uit. “Steeds meer soorten hebben het daardoor moeilijk. Waaronder de fijnspar en lariks en op sommige plaatsen ook de eik, beuk en grove den. Dat betekent een dilemma voor menig bosbeheerder: wat kan ik doen, wat ga ik doen en hoe doe ik dat?”

Veel van onze bossen hebben weinig variatie in soorten en bosstructuur. Bovendien hebben ze te maken met een arme, verzuurde bodem en klimaatverandering, waardoor droogte en hittestress toenemen. Dat maakt opstanden waarbij vooral één soort aanwezig is extra kwetsbaar, zoals deze fijnsparopstand

LIFE Climate Forest laat uitdagingen, dilemma’s, kansen en beheermogelijkheden zien

“LIFE Climate Forest laat zien dat klimaatslim bosbeheer antwoorden kan geven op die vragen”, vult Sander van de Wijdeven aan. Hij is namens projectpartner Staatsbosbeheer betrokken bij LIFE Climate Forest. “Het project maakt de uitdagingen, dilemma’s, kansen en beheermogelijkheden van dit type bosbeheer inzichtelijk. Belangrijk, want alhoewel de bossen niet zullen verdwijnen als je niets verandert in het beheer, is het de verwachting dat de vitaliteit steeds meer onder druk zal komen te staan. Zodanig, dat de bossen hun belangrijke functies in de toekomst minder goed kunnen vervullen. Denk aan het behoud van biodiversiteit, hun bijdrage aan de kwaliteit van onze leefomgeving en het filteren van ons water en de lucht die we inademen. Maar ook erosiebestrijding en het vastleggen van CO2. Bovendien leveren bossen met hun hout een van de meest duurzame grondstoffen. Het verhogen van de veerkracht is dus van groot belang”, benadrukt Sander.

Met klimaatslim bosbeheer is het mogelijk om de veerkracht van bossen op zandgronden te vergroten, zodat het bos ook in de toekomst haar cruciale rol voor plant, mens en dier blijft vervullen

Op weg naar veerkrachtige bossen

“In het adaptieve beheer dat we in LIFE Climate Forest laten zien, staat een beschermend bosklimaat centraal”, vertelt Etiënne verder. “Want juist dat draagt substantieel en structureel bij aan het vergroten van de veerkracht, de gewenste klimaatadaptatie en een betere vochtbeschikbaarheid. Het uitgangspunt is dat je het hele systeem versterkt waarbij het beschermende bosklimaat weerextremen kan dempen. Het behoud van het kronendak is daarbij onmisbaar. Een dergelijke focus op klimaatslim bosbeheer is nieuw en vraagt gericht ingrijpen van de beheerder. Dat betekent belangrijke en sturende keuzes maken. Zoals het realiseren van een betere bosstructuur en meer variatie in leeftijd en soorten. Onder andere door het aanplanten van bijvoorbeeld linde, hazelaar, haagbeuk en esdoorn. Een succesvolle verjonging en een goed functionerende en voedzamere bodem zijn eveneens van belang. Allemaal randvoorwaarden die de flexibiliteit van het systeem verhogen en de risico’s verlagen”, stelt Etiënne. “Zo draag je bij aan een bos met een hoge vitaliteit en diversiteit, dat klappen kan opvangen en snel herstelt. Hoe je dat precies kunt doen, staat centraal in LIFE Climate Forest”.

Het aanplanten van waardevolle soorten zorgt voor een betere bosstructuur, meer variatie in leeftijd, een gezondere bodem en een hogere biodiversiteit

Zowel Staatsbosbeheer als de Bosgroepen werken al jaren zorgvuldig aan het onderzoeken, testen, monitoren en implementeren van beheermaatregelen die de veerkracht van bosecosystemen versterken. LIFE Climate Forest is een belangrijke stap in dat proces. Alle onderdelen van het bosbeheer krijgen aandacht; van de verschillende keuzemogelijkheden tot de praktische en financiële haalbaarheid. Dat vertalen we door naar een beheermodel voor klimaatslim bosbeheer.

Haalbaar en duurzaam

“Een nieuwe manier van beheren vraagt immers niet alleen om een andere denkwijze, maar ook om een gedegen en duurzaam beheermodel”, benadrukt Gijs Kuneman, directeur bij projectpartner Bosgroep Midden Nederland. “Een model dat zowel bijdraagt aan een gezond, veerkrachtig bosecosysteem met een hoge biodiversiteit, als aan voldoende rendement, wanneer dat een beheerdoelstelling is. Zo kun je alle doelen combineren. Het ene gaat niet ten koste van het ander; er is ruimte voor plant, dier en mens”.

Meer dood hout in het bos draagt ook enorm bij aan de biodiversiteit. Daarom is het belangrijk om hier rekening mee te houden in het beheer

Inzetten op verandering

“Het mooie van dit soort projecten is dat er ook echt tijd en ruimte is om écht in te zetten op verandering”, vertelt Etiënne enthousiast verder. “Iets wat nu eenmaal niet altijd zomaar mogelijk is. Onder andere omdat het een forse investering vraagt in tijd en geld om een dergelijk beheermodel verder te ontwikkelen en te implementeren. De kennis die we inmiddels hebben opgedaan, kunnen we in dit LIFE-project uitbouwen en vervolgens weer in de praktijk toepassen. We weten bijvoorbeeld welke maatregelen nodig en nuttig zijn, maar we kunnen hier nog enorme stappen in zetten. Samen met eigenaren, beheerders, beleidsmakers en andere belanghebbenden. Want hoe draag je effectief en efficiënt bij aan een stabiel bosklimaat? Welke beheerkeuzes zijn daarbij van belang? Welke plantmethode en boomsoorten kies je in een specifieke situatie en welke mate van menging past dan het beste? Ook de keuze voor specifieke herkomsten is een belangrijk vraagstuk. Komt het zaad van een boom die hier is opgegroeid, of juist uit een gebied waar het structureel warmer en droger is? Door te variëren in herkomsten vergroot je niet alleen de genetische variatie, maar kun je dus bomen en struiken inbrengen die al gewend zijn aan andere omstandigheden”, legt Etiënne uit. Het bekijken van soorten die in andere landen succesvol zijn, is ook interessant. Deze kunnen mogelijk van grote waarde zijn voor het bos van de toekomst” legt Etiënne uit. “Door nu op kleine schaal goed gedocumenteerde experimenten op te zetten, is in de toekomst beter te beoordelen of deze soorten een slimme keuze zouden kunnen zijn. In LIFE Climate Forest bekijken, testen en monitoren we al deze aspecten heel zorgvuldig, zodat we een steeds beter beeld hebben van de aandachtspunten, de mogelijkheden en de kansen”.

Kennis delen is een belangrijk onderdeel van LIFE Climate Forest. Zelf zien en ervaren in het bos wat de mogelijkheden zijn. Daarvoor gaan we naar demobossen en referentiebossen, waar we niet alleen gaan kijken, maar ook echt aan de slag gaan

Kennis delen en ‘zien is geloven’

“Dankzij dit project kunnen we alle kennis ook zorgvuldig delen”, benadrukt Sander. “Via trainingen, symposia, excursies, presentaties, publicaties en natuurlijk onze online kanalen. We laten zo op allerlei manieren zien wat er mogelijk is en hoe. Tegelijk leggen we ook aan het publiek uit waarom bepaalde werkzaamheden nodig zijn om een bos gezonder te maken. Allemaal stappen die bijdragen aan draagvlakvergroting”.

Het is immers essentieel dat er een urgentiebesef en begrip ontstaan en dat men ook weet wat er nodig is in de praktijk en in beleid. Onder het motto ‘zien is geloven’, werken we daarom heel bewust met demobossen en referentiebossen.

“Hier kunnen we in de praktijk een effectieve implementatie laten zien van klimaatslim bosbeheer, vertelt Martijn Jansen, regiobeheerder bij projectpartner Bosgroep Noord-Oost Nederland. “Zelf aan de slag en ervaren wat we doen, waarom, hoe, wat het resultaat is en wat we daarvan kunnen leren. De geselecteerde bossen liggen verspreid over Nederland. Ze lenen zich uitstekend om onze kennis verder te implementeren en te delen met diegenen die een rol hebben in het bosbeheer. Die kennis kan men vervolgens toepassen in de bossen waar men zelf met klimaatslim bosbeheer aan de slag wil of in het beleid dat men ontwikkelt”.

Samenwerking met boeiende partners en stakeholders

“Het is mooi om dit soort projecten samen met partners en belanghebbenden op te pakken”, vertelt Sander verder. “Zo zien we een grote mate van urgentiebesef, betrokkenheid en enthousiasme bij de provincies! Ze willen graag meewerken en inmiddels hebben Noord-Brabant, Gelderland en Drenthe zich als sponsoren aan het project verbonden. En we verwachten binnenkort ook provincie Overijssel te mogen verwelkomen. De filosofie van dit beheermodel sluit ook heel mooi aan op de nationale en (in ontwikkeling zijnde) provinciale bossenstrategieën. Kortom, mooie ontwikkelingen en kansen op waardevolle samenwerkingen! LIFE Climate Forest opent daarmee deuren die anders mogelijk gesloten blijven. Wij hebben binnen Staatsbosbeheer al ervaring met LIFE-projecten en weten hoe waardevol ze zijn. In LIFE Climate Forest kunnen we echt constructief verder werken aan de revitalisering van bossen en het structureel en duurzaam verhogen van de veerkracht. Dat is een absolute kans. Voor ons allemaal, maar zeker voor onze bossen.”

Zo draagt LIFE Climate Forest gericht bij aan de ontwikkeling naar veerkrachtige en vitale bossen, die ook in de toekomst hun waardevolle producten en diensten kunnen blijven leveren.

Meer informatie

Alvast iets zien? Onderstaande film presenteert de essentie van LIFE Climate Forest in vogelvlucht.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Het project LIFE Climate Forest is mogelijk dankzij de Europese Unie en heeft financiering ontvangen vanuit het LIFE-programma.

Tekst: Bosgroepen en Staatsbosbeheer
Foto's: Etiënne Thomassen (leadfoto: aanplant rijkstrooiselsoorten in ongemengd douglasbos); Bosgroepen; Jeen Jager
Film: Bosgroepen en Staatsbosbeheer