Spectaculair: honderden zwermende libellen

Op drie avonden van extreem warme dagen in juli 2018 en 2019 werden in het Woldlakebos in Noordwest-Overijssel grote groepen zwermende libellen aangetroffen. Dit bleken voornamelijk kempense heidelibellen (Sympetrum depressiusculum) te zijn. Deze soort is altijd zeldzaam geweest in Nederland, totdat in 2013 geheel onverwacht enkele tientallen exemplaren in De Weerribben werden ontdekt. Sindsdien is er in het gebied sprake van een populatie die in tien jaar tijd enorm is toegenomen. De kempense heidelibellen zitten overdag op stengels waar ze uitkijken naar vrouwtjes en met korte vluchten hun prooi vangen. Op de betreffende avonden zag ik zo ver als ik kon kijken, tot een hoogte van tenminste 20 meter, honderden jagende libellen boven de rietvelden. Op 25 juli 2019 werd overdag de hoogste temperatuur (40,7^o Celsius) ooit in Nederland vastgesteld. Op die avond bleek de kempense heidelibel onder dergelijke extreem hete omstandigheden over te gaan van korte jachtvluchten vanuit zitpositie naar langdurige jachtvluchten hoog in de lucht.

Wat is de reden dat libellen tijdens deze zeer warme avonden hoger en lang rondvlogen? Was er overdag te weinig voedsel aanwezig, of zorgde de zeer hoge luchttemperatuur voor een hogere voedselbehoefte? Jagen vanuit een zittende positie kost veel minder energie dan langdurig vliegen. Door de straling van de zon in combinatie met een zeer hoge luchttemperatuur kunnen libellen tijdens het vliegen oververhit raken. Op dergelijk warme avonden is er veel prooiaanbod (hoogvliegende kleine insecten) en ontbreekt sterke straling van de zon. Blijkbaar zijn de omstandigheden in de schemering voor de kempense heidelibel gunstig om zijn energiebalans en lichaamstemperatuur optimaal te houden. Door klimaatverandering zullen zulke extreem warme condities steeds vaker voorkomen, en daarmee wellicht ook het fenomeen van foeragerende zwermen van Kempense heidelibellen.

Meer informatie

• Deze korte video geeft een goed beeld van de massavlucht op 25 juli 2019.
• Het artikel in Brachytron: Foeragerende zwermen van Kempense heidelibel (Sympetrum depressiusculum) in 2018 en 2019 (pdf: 700 kB).

Tekst en foto’s: René Manger, Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie en De Vlinderstichting