Eikenprocessierupsen staan op het punt om uit het ei te kruipen

Het eikenprocessierupsseizoen gaat weer van start met het verschijnen van nieuwe rupsjes. Het verwachtingsmodel geeft aan dat de eerste rupsen rond 9 april uit de eitjes komen. Het is echter goed mogelijk dat de eerste eipakketjes al de komende dagen uitkomen, aangezien het model er wel eens een paar dagen naast kan zitten. De rupsjes lopen na uitkomst direct in processie door de boom op zoek naar eten. De haren op de rug van de rupsjes zijn overigens niet de brandharen. Die microscopisch kleine brandharen komen pas in het vierde larvestadium. Bij een normaal verloop van de temperatuur zijn de eerste rupsen met brandharen rond 23 mei te verwachten. Dat is het moment waarop ze ook de eerste spinselnesten gaan maken. Dan pas zullen de eikenprocessierupsen inclusief hun nesten in de omgeving gaan opvallen.

Eikenblad wordt iets later geserveerd

De eikenprocessierupsen hebben het liefst mals eikenblad om te eten. De eerste eiken zullen volgens onze voorspelmodule rond 12 april hun bladeren ontplooien. Tot die tijd zullen de rupsen even moeten wachten, of ze zullen zich in de nog niet geopende knoppen invreten. De helft van de eiken zal rond 25 april de eerste bladeren ontplooien. Pas in de eerste week van mei hebben vrijwel alle eiken hun bladeren ontplooid. De snelheid van zowel de bladontplooiing als die van de uitkomst en verdere ontwikkeling van de rupsen is sterk afhankelijk van de weersomstandigheden. Hoe hoger de temperatuur, hoe sneller de ontwikkeling gaat. Een snelle ontwikkeling is in het voordeel van de rupsen omdat ze dan beter bestand raken tegen koude weersinvloeden en minder lang bloot gesteld zijn aan natuurlijke vijanden zoals vogels.

Rupsen in eitjes in goede conditie

De rupsen in de eitjes zijn al lange tijd helemaal uitontwikkeld. Ze hoeven alleen nog maar uit het ei te kruipen zodra zij vinden dat het moment daar is. Elk jaar bepalen we in een kleine steekproef hoe de vitaliteit van de rupsjes in de eitjes is. Dit gebeurt door de eitjes open te snijden. De bekeken eipakketjes waren allemaal in goede conditie. We hebben geen afwijkingen geconstateerd.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.
Film van de eikenprocessierupsen die net uit het ei gekomen zijn en van eikenprocessierupsen die nog in het ei zitten (Bron: Silvia Hellingman)

Rustig eikenprocessierupsjaar verwacht

Afgelopen najaar stelden we vast dat we in zo’n 2200 feromoonvallen, die door heel Nederland in de bomen hingen, gemiddeld maar 8,5 eikenprocessievlinders per val aantroffen. Dit was ten opzichte van 2021 een afname van 65 procent. Daarmee zijn we terug naar het niveau van 2013. De noordelijke provincies aan de oostzijde van ons land hadden weer de hoogste aantallen. Het percentage eiken met eikenprocessierupsen was vorig jaar 18 procent minder dan vorig jaar. Sinds het piekjaar in 2019 zien we een continue afname van de aanwezigheid van de eikenprocessierups. Minder vlinders betekent dat er minder eitjes zijn afgezet waardoor er ook weer minder eikenprocessierupsen te verwachten zijn in vergelijking met het vorige jaar. Dit is positief nieuws, zeker als je kijkt  naar de overlast die de brandharen kunnen veroorzaken bij contact. Een onzekere factor blijft nog wel de grondnesten. We hebben geen inzicht in hoeveel rupsen in de grond zitten te wachten op de juiste omstandigheden om tevoorschijn te komen.

Kansen om natuurlijke bestrijding te stimuleren

Een jaar met minder eikenprocessierupsen biedt de mogelijkheid om aan de slag te gaan met ecologisch beheer. Door natuurlijke vijanden te stimuleren en de kans te geven een populatie op te bouwen, zullen we steeds meer naar een natuurlijke balans gaan. In Nederland zijn meer dan 30 soorten natuurlijke vijanden vastgesteld die allemaal hun eigen strategie hebben. Het betreft vele insectensoorten, vogels en vleermuizen. Door het gehele potentiële spectrum aan natuurlijke vijanden binnen een gebied te beoordelen, kunnen gericht natuurlijke vijanden gestimuleerd worden die in het gebied de meeste potentie hebben. Het stimuleren van de wielewaal – een bosvogel – heeft weinig zin in de stad. Maar het vergroten van de kansen voor de koolmees en boomkruiper heeft daar wel veel meer te verwachten potentie. Ook het handhaven van eikenprocessienesten die op een locatie zitten waar deze geen overlast bezorgen, biedt de kans aan sluipvliegen en sluipwespen om te overwinteren en het opvolgende jaar invloed uit te oefenen op het prederen van de eikenprocessierupsenpopulatie. We hebben het hier over ecologie, die tijd vraagt om zich te ontwikkelen. Gezien de lagere populatiedruk van eikenprocessierupsen lijkt dit het juiste moment om een stevige basis voor de toekomst te leggen. De Leidraad beheersing eikenprocessierups heeft hier een groot deel over opgenomen. Een lagere populatiedruk biedt mogelijkheden om budgetten die zijn gereserveerd voor het verwijderen van nesten aan te wenden voor ecologische beheermaatregelen.

Plaagdruk melden in juni

Ook dit jaar roepen we gemeenten, boombeheerders en vrijwilligers weer op om, zodra de nesten gevormd worden, de plaagdruk door te geven via het speciale plaagdrukformulier. Dit kan het beste vanaf begin juni. De plaagdruk is te bepalen door van minimaal 30 eiken, maar liefst meer, te bepalen of er eikenprocessierupsnesten in zitten. Indien mogelijk vragen we om bij de inventarisatie onderscheid te maken tussen nesten van verschillende omvang: nesten ter grootte van een tennisbal, voetbal of deken.

De waarnemingen kunnen op straat-, wijk- of gemeenteniveau ingevoerd worden. Op de plaagdrukkaart is te zien wat de plaagdruk in de geïnventariseerde gebieden is. Een uitleg van het formulier staat in het natuurbericht Nieuwe tool om plaagdruk eikenprocessierups in kaart te brengen.

Nieuwsbrief

Mensen die geïnteresseerd zijn om op de hoogte te blijven van nieuws en ontwikkelingen rondom de eikenprocessierups kunnen zich aanmelden voor de gratis emailnieuwsbrief van het Kennisplatform Processierups. Registratie voor deze nieuwsbrief kan op de website van het RIVM.

Tekst: Kenniscentrum Eikenprocessierups: Arnold van Vliet, Wageningen University; Henry Kuppen, Terra Nostra; Silvia Hellingman, Hellingman Onderzoek en Advies;  Henk Jans, Jans Consultancy Gezondheid en Milieu; Joop Spijker, Wageningen Environmental Research, Hidde Hofhuis, Stichting voor Duurzame Ontwikkeling.
Foto’s en film: Silvia Hellingman