Gelders korstmossenmeetnet volgt ontwikkeling van ammoniakconcentraties in de lucht

Het effect van ammoniak op korstmossen in Gelderland is de afgelopen twee jaar onderzocht op bijna 1000 meetpunten met zomereiken. Op de meetpunten, die eerder al in 1990 en in 2002 onderzocht werden, zijn ammoniakminnende korstmossen in de afgelopen twintig jaar toegenomen, wat duidt op een toename van de effecten van ammoniak. Deze toename werd vastgesteld op meetpunten in zowel agrarisch gebied als bebouwd gebied, maar ook in de Gelderse natuurgebieden. Korstmossen die gevoelig zijn voor ammoniak zijn in dezelfde periode juist sterk afgenomen. In het agrarisch gebied zijn ammoniakmijdende soorten korstmossen nu zo goed als verdwenen. Ook in uitgestrekte natuurgebieden als de Veluwe gaan soorten die gevoelig zijn voor ammoniak hard achteruit.

Korstmossenmeetnet als graadmeter voor effecten stikstofbeleid

Het korstmossenmeetnet is een graadmeter voor de ruimtelijke effecten van het ammoniakbeleid. Onderzoek in het verleden heeft aangetoond dat korstmossen een uitstekende weerspiegeling zijn van de ammoniakconcentratie in de lucht. De afstand die een meetpunt van een veehouderij vandaan ligt is in Gelderland momenteel dan ook een belangrijke voorspeller van de aanwezige korstmossen. Uit het onderzoek blijkt dat korstmossen die ammoniakminnend zijn dichter bij veehouderijen meer voorkomen, terwijl gevoelige korstmossen juist verder bij veehouderijen vandaan meer voorkomen. Deze effecten zijn tot minimaal drie kilometer ver zichtbaar, maar het is waarschijnlijk dat de ammoniakeffecten zich nog verder over natuurgebieden uitstrekken. Ook midden op de Veluwe is er namelijk sprake van achteruitgang van gevoelige korstmossoorten. De observaties aan korstmossen worden ondersteund door metingen van ammoniakconcentraties in Gelderse natuurgebieden door het RIVM, die laten zien dat de concentraties in de lucht de laatste jaren weer iets zijn toegenomen. Om gevoelige korstmossen een kans te geven om te herstellen zullen de ammoniakconcentraties sterk moeten afnemen.

Regionale verschillen

Veranderingen in de soortensamenstelling van korstmossen in Gelderland tonen aan dat er regionaal verschillen zijn in hoe de ammoniakbelasting de laatste twintig jaar is veranderd. Hoewel de effecten van ammoniak sinds 2002 in de meeste Gelderse regio’s zijn toegenomen, laat het meetnet zien dat er lokaal sprake is van een vermindering van de ammoniakconcentratie. In de Gelderse Vallei en in de gemeente Oost Gelre in de Achterhoek is de situatie iets verbeterd. Dit zijn wel gebieden waar de effecten van ammoniak, hoewel iets verbeterd, nog steeds groot zijn. Zorgelijk is dat de effecten van ammoniak op de Veluwe, één van de laatste bolwerken voor korstmossen die gevoelig zijn voor ammoniakvervuiling, zijn toegenomen.

Ook effecten van klimaatverandering in beeld

Hoewel korstmossen die gevoelig zijn voor ammoniak afnemen, gaat het goed met veel andere soorten korstmossen. Dit komt vooral door klimaatverandering, wat ervoor zorgt dat soorten vanuit het zuiden oprukken. Daarnaast herstellen korstmossen nog van de vervuiling met zwaveldioxide, die er in de jaren 70 en 80 voor zorgde dat veel korstmossen van de bomen verdwenen. Dankzij genomen maatregelen is de vervuiling met zwaveldioxide verdwenen en hebben veel korstmossen zich weten te herstellen.

Korstmossenmeetnet om ontwikkeling van ammoniakconcentraties te blijven volgen

De afgelopen jaren zijn in zeven provincies korstmossen gebruikt om effecten van ammoniak in kaart te brengen. Door deze inventarisaties in de komende jaren te blijven uitvoeren kan in detail gemonitord worden of maatregelen, die genomen worden in het kader van het stikstofbeleid, effect hebben. In Gelderland vormt dit onderzoek dan ook een uitstekende basis voor het volgen van de ontwikkeling van de toekomstige ammoniakconcentraties in de lucht.

Meer informatie

• Het onderzoek is na te lezen in het BLWG-rapport Effecten van ammoniak op korstmossen in Gelderland in de periode 1989-2022 (pdf: 18,3 MB).
• Meer over monitoring met korstmossen op de BLWG-website.

Tekst: Henk-Jan van der Kolk & Laurens Sparrius, BLWG
Foto’s: Henk-Jan van der Kolk