Net op tijd voor de zwarte sachembij in Kwintelooijen
EIS Kenniscentrum Insecten, Landschap Erfgoed UtrechtEIS Kenniscentrum Insecten heeft in opdracht van Landschap Erfgoed Utrecht samen met de gemeente Rhenen en de betrokken vrijwilligers onderzoek gedaan naar de zwarte sachembij (Anthophora retusa) in Kwintelooijen. Het doel was om meer inzicht te krijgen in deze populatie, haar gedrag en bedreigingen.
De populatie van de zwarte sachembij in Kwintelooijen is er nog, maar voor hoelang? De eerste waarnemingen van deze bijzondere soort werden vijftien jaar geleden gedaan, maar ze zit er hoogstwaarschijnlijk al veel langer. De geïsoleerde ligging ten opzichte van de resterende Nederlandse populaties en het verruigen en verder dichtgroeien van het gebied, baren zorgen over het voortbestaan van deze populatie. In 2023 heeft EIS Kenniscentrum Insecten, in opdracht van Landschap Erfgoed Utrecht, onderzoek uitgevoerd naar de aanwezige populatie en haar terreingebruik, bloembezoek en nestlocaties.
Zwarte sachembij / Anthophora retusa - Kwintelooijen 2023 (Bron: Tjomme Fernhout)
Ernstig bedreigd
De zwarte sachembij staat op de Rode Lijst in de categorie ernstig bedreigd, en is een icoonsoort van de provincie Utrecht. Waar ze in 1950 nog algemeen was, is in de Rode Lijst een afname van 87 procent geconstateerd. Een zorgwekkende trend.
Nestplekken groeien dicht
De zwarte sachembij laat zich zien in het vroege voorjaar en is een belangrijke bestuiver voor allerlei lipbloemigen, zoals hondsdraf, en vlinderbloemigen als brem en klaver. Ze heeft strenge eisen voor haar nest: graag in verticale wanden, beschenen in de ochtendzon en met een hoog leemgehalte. Kwintelooijen is een gebied dat deze randvoorwaarden bood, en nog steeds biedt, maar door verruiging van het gebied groeien geschikte nestplekken in rap tempo dicht. Als we niet oppassen, zijn we deze bijzondere soort binnen tien jaar kwijt in Kwintelooijen.
Herstel en behoud nu nodig
Het resultaat van het onderzoek is duidelijk: herstel en behoud zo snel mogelijk de kale, met zon beschenen nestplekken en verruim het aanbod in nectar- en stuifmeelbronnen. De eerste werkzaamheden zijn in 2023 uitgevoerd. Zo is de leembult, waar veel nesten zitten, kaal gemaakt en zijn er tijdelijk bloemen gezaaid voor extra voedsel totdat Kwintelooijen weer op natuurlijke wijze voldoende bloemaanbod heeft.
Minimum aantal individuen
Het gebied is de laatste vijftien jaar onderhevig geweest aan successie: het gebied wordt langzaam bos, in plaats van een open landschap. Zo is het bloemrijke grasland in het noordwesten van Kwintelooijen vrijwel gehalveerd in deze periode. Hierdoor is er veel minder voedsel beschikbaar. Vrijwilligers en de beheerder werken hard om deze successie tegen te gaan. Ze krijgen hulp van grote grazers, maar meer maatregelen zijn nodig. De populatie zwarte sachembijen wordt geschat op maximaal 350 individuen. Dit is te laag om eventuele calamiteiten op te vangen en dus ook te laag om een duurzaam behoud van de populatie te garanderen. De ondergrens voor een duurzame populatie betreft 500 zich voortplantende individuen. Idealiter bestaat een populatie uit tenminste 1000 paartjes.
Nog niet te laat
Herstel van de leefomgeving is dus nu nodig. Indien het aantal exemplaren in Kwintelooijen verder terugvalt, zal dit ten koste gaan van de weerbaarheid en gezondheid van de populatie. De zwarte sachembij kan dan niet meer opkrabbelen. Alle nodige partijen slaan de handen ineen om dit te gaan realiseren. Het is nog niet te laat voor de zwarte sachembij in Kwintelooijen!
Meer informatie
- Dit project is gefinancierd door de provincie Utrecht via de subsidieregeling Biodiversiteit: leefgebieden bedreigde soorten en door Fonds1999.
Tekst: Willemijn van Hees, Landschap Erfgoed Utrecht; John T. Smit & Tjomme Fernhout, EIS Kenniscentrum Insecten
Beeld: Tjomme Fernhout (leadfoto: mannetje zwarte sachembij in Kwintelooijen)