Mediterranisering van Nederland steeds zichtbaarder

Gele bermen en gazons

Een van de eerste dingen die buiten opvallen, zijn de vergeelde bermen. Veel grassen zijn niet goed bestand tegen langdurige droogte en sterven af – in ieder geval bovengronds. Het resultaat is een vergeelde berm met steeds meer open plekken waar pionierkruiden van profiteren. Om bermen en gazons iets langer groen te houden, kan je overwegen om even niet te maaien. Hogere vegetaties zijn beter in staat vocht vast te houden en blijven daardoor langer vitaal en groen. Is het eenmaal wel vergeeld en verdroogd door aanhoudende droogte, dan is al dat droge hooi brandgevaarlijk. Wacht dus ook weer niet te lang met maaien en afvoeren. Sproeien is gezien de waterschaarste niet wenselijk.

Mediterrane graslanden en stuikvegetaties

Graslanden in het mediterrane gebied bevatten veel meer eenjarige soorten en bolgewassen dan in Noordwest-Europa. Hoewel we dit nog amper met data hebben kunnen onderbouwen, nemen we waar dat eenjarige soorten in onze bermen en meer natuurlijke graslanden profiteren. Daaronder ook weer grassen, zoals IJle dravik, Kruipertje en Eekhoorngras. Met name die eerste twee grassen kunnen tot gezondheidsschade bij honden leiden. En qua bolgewassen lijkt er een duidelijke toename van zuidelijke orchideeën gaande (zie ook hieronder).

Als mediterrane graslanden overgaan in vegetaties met struiken, dan verschijnen vaak allerlei soorten als tijm, Rozemarijn, bremsoorten en zonneroosjes. In Nederland zie je dan onze inheemse Brem of Gaspeldoorn, maar meer en meer duiken ook zuidelijke soorten op, zoals Iberische brem of Gestreepte brem. Hoewel ze als tuinplant naar Nederland zijn gekomen, zien we ze ook al in natuurgebieden.

Verdroogde brandnetels

Oppervlakkig wortelende kruiden hebben het zwaar, zo ook de zeer algemene Grote brandnetel. Dit is de waardplant van meerdere algemeen voorkomende vlinders. Rond deze tijd van het jaar zou brandnetel vol moeten zitten met de rupsen die zich te goed doen aan dit kruid. Maar in tijden van droogte hangt brandnetel er soms zelfs slapjes bij en kunnen er mogelijk minder rupsen opgroeien tot volwassen vlinder. Op deze manier is langdurige droogte ook voor algemene 'brandnetelvlinders' een bedreiging.

Minder nectar

Planten hebben vocht nodig om hun bloemen te ontwikkelen en daarin nectar te produceren voor het lokken van de broodnodige bestuivers. Je kunt nu op allerlei plekken verdroogde planten van onder andere Hondsdraf en Witte dovenetel vinden. Misschien is het voor de plant zelf niet zo erg om een tijdje droog te staan of zijn al eerder in het jaar zaden gevormd, maar hommels en wilde bijen gaan belangrijke nectarbronnen missen in deze droge tijd.

Toename Zuid-Europese Bijenorchis en Bokkenorchis in Nederland

Sinds de eerste vondsten in respectievelijk de jaren 10 en 50 van de vorige eeuw maken Bijenorchis en Bokkenorchis een spectaculaire opmars in ons land. Op zonnige zuidhellingen van kleidijken, (weg)bermen en slootkanten en in de duinen voelen beide van oorsprong mediterrane orchideeën zich thuis. 

De warme stenen stad

Dat steden gemiddeld warmer zijn dan hun omgeving is bekend. Veel stoep- en muurplanten profiteren daarvan. Soorten als Kransmuur, Muurnavel, Tongvaren, Steenbreekvaren en Schubvaren nemen nog steeds toe, terwijl ze vroeger als zeldzaam te boek stonden of helemaal niet in Nederland voorkwamen.

Meer altijdgroene struiken in bossen

Niet alleen de zomers, maar ook de winters worden steeds warmer. Hierdoor wordt de noodzaak om in de winter het blad te verliezen steeds kleiner en hier profiteren altijdgroene inheemse houtachtigen zoals Hulst, Taxus en Klimop van. Ook uitheemse struiken zoals Laurierkers, Pontische rhododendron en Chinese waaierpalm – in Nederland geïntroduceerd als tuinplanten en vanuit daar verwilderd in de natuur en het stedelijk gebied – worden steeds vaker waargenomen. Deze 'altijdgroenen' komen steeds vaker voor in onze bossen en zorgen enerzijds voor jaarrond groene plekken in het bos, en anderzijds voor achteruitgang van inheemse boskruiden vanwege de concurrentiekracht van de altijdgroenen.

Diepwortelende planten blijven groen

Planten met penwortel zoals Gewoon biggenkruid in bermen of Kruisdistel op zandige rivierduinen profiteren langer van beschikbaar water in de bodem. De groene bladeren van planten met penwortel vallen goed op in een verder gele vegetatie.

Vetplanten sparen water

Vetplanten (Sedum) kunnen nog groeien op plekken waar het voor andere soorten te heet en te droog wordt. Serieus toenemende inheemse soorten zijn Wit vetkruid en Zacht vetkruid. Je krijgt een goed idee van de hittebestendigheid als je langs de snelweg, tegen het asfalt aan, het geel van Muurpeper ziet groeien.

Signalen

Bovenstaande is een greep aan signalen die duiden op klimaatverandering. Mediterranisering is overal zichtbaar. Let er eens op! Uit steeds meer onderzoeken blijkt dat onze flora en fauna veranderen door klimaatverandering. 

Welke signalen we nog missen, wat ze in het totaalplaatje betekenen en wat ons nog te wachten staat, is bijzonder maar ook zorgwekkend om te volgen.

Tekst: Baudewijn Odé & Leonie Tijsma, FLORON
Beeld: Stef van Walsum (leadfoto: Rechte alsem op droge grond met kleischeuren); Baudewijn Odé; Peter Hoppenbrouwers; Nick van Doormaal; NDFF