Boomrifproject

Boomriffen van perenhout worden oases van biodiversiteit in de Waddenzee

NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee
16-NOV-2022 - Onderzoekers hebben een experiment met boomriffen van perenhout geplaatst in de diepere delen van de Waddenzee. Al na enkele maanden blijken deze riffen te barsten van het leven. Algen, zeepokken, mossels, mosdiertjes, zakpijpen en anemonen overgroeien het hout, en de hoeveelheid vis rond de rifjes is vijf keer hoger dan op het naastgelegen zand.

Tegenwoordig is de wadbodem overwegend zandig. Harde ondergronden zoals drijfhout, veenbonken, en stenen kwamen vroeger veelvuldig voor in de Waddenzee en vormden een fundament voor rifbouwende soorten zoals mossels en oesters. Deze riffen vormden op hun beurt een belangrijke leefomgeving voor talloze soorten vis, krabben en garnalen. In de afgelopen eeuwen zijn deze natuurlijke harde substraten geleidelijk aan verdwenen door het indammen van rivieren, doordat vissers ze verwijderden, en doordat ze onder het zand verdwenen.

Om dit object in te laden dien je marketing-cookies te accepteren.

Eerste resultaten van het boomriffenproject (Bron: NIOZ)

Gerooide perenbomen

In het huidige experiment hebben onderzoekers drie meter hoge riffen gemaakt van gerooide fruitbomen, als vervanging van drijfhout dat vroeger in grote hoeveelheden vanaf de rivieren de Waddenzee in dreef. “Tot onze verrassing blijken de boomriffen al zes maanden na de plaatsing ware hotspots van biodiversiteit geworden. Mosdiertjes, mossels, anemonen en zeepokken bedekken het hout van de hogere delen van de riffen, terwijl macroalgen vooral aan de basis voorkomen,” aldus Jon Dickson, onderzoeker bij het NIOZ.

Boomrif, met daarop wieren, algen, zeepokken en een zeester

Een fijne plek voor grotere dieren

Deze algen en filterdieren vormen met de boomriffen een schuilplaats en foerageergrond voor vissen zoals meun, grondels, steenwijting en paling. Metingen tonen dat er gemiddeld vijf keer meer vis tussen de riffen voorkomt in vergelijking met de naastgelegen zandige bodem. Bovendien worden er op de riffen meer soorten gevonden en zijn de vissen groter. Op de riffen leven veel meer steurgarnalen, een belangrijke voedselbron voor verschillende vissoorten. Ook werden er grotere aantallen zeehonden geobserveerd rond de riffen.

Resultaten van de observaties en metingen in werkelijke aantallen dieren. Links: rond en op de riffen. Rechts: de controlemetingen elders in de Waddenzee

De resultaten tonen dat de boomriffen op een effectieve manier een stabiele driedimensionale structuur in de waterlaag brengen, waardoor de biodiversiteit wordt verhoogd. Natuurmonumenten en Stichting De Rijke Noordzee zijn allebei enthousiast over deze eerste bevindingen. Quirin Smeele van Natuurmonumenten zegt: “We zijn verrast door de effecten die de boomriffen al na een paar maanden hebben. Met name de sterke toename van vis is boven verwachting.” Christiaan van Sluis van De Rijke Noordzee vult aan: “Deze resultaten maken de boomriffen mogelijk ook tot een interessante herstelmaatregel voor de Noordzee. Biodiversiteitsherstel is daar hard nodig.”

Een boomrif wordt in de Waddenzee afgezonken, maart 2022

Waddenmozaïek

Het boomriffenproject is onderdeel van Waddenmozaïek. Dit is een groot onderzoeksproject dat zich richt op het beter begrijpen van de onderwaternatuur in de Waddenzee. Het project is een samenwerking tussen Natuurmonumenten, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) en de Rijksuniversiteit Groningen, waarin de onderzoekers dit onderwaterlandschap en de bijbehorende biodiversiteit voor het eerst helemaal in kaart brengen. Daarnaast doen zij onderzoek naar potentiële maatregelen voor bescherming en herstel van onderwaterleven in de Waddenzee. Experimenten met harde substraten zoals de boomriffen met perenbomen zijn hier een onderdeel van.

Project Waddenmozaïek is gefinancierd door het Waddenfonds, Rijkswaterstaat en de provincies Friesland, Groningen en Noord-Holland.

Tekst en film: NIOZ
Afbeeldingen: Oscar Franken; Jon Dickson