In samenwerking met RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) en Naturalis Biodiversity Center onderzochten acht studenten van de Universiteit Leiden de herkomst van een aantal amfibiepopulaties in het Nederlandse duinlandschap. Het vermoeden heerste dat deze duinpopulaties geïntroduceerd zijn, omdat ze op een ongebruikelijke plek voorkomen - ver weg van de natuurlijke populaties - en pas relatief recent ontdekt zijn.
Schepnetten en waadpakken
Onder begeleiding van onderzoekers Ben Wielstra en Richard Struijk trok het team gewapend met schepnetten en waadpakken de duinen in. Boomkikkers, knoflookpadden, kamsalamanders en vroedmeesterpadden werden opgespoord en bestudeerd. Van elk dier nam het team met een wattenstaafje een beetje speeksel of huidslijm af. Hieruit konden de onderzoekers het DNA isoleren en heel precies de volgorde van de DNA-letters aflezen. De techniek die ze hiervoor gebruikten heet DNA-barcoding.
DNA-barcoding is een snelle en handige techniek die gebruikt kan worden om DNA-profielen te identificeren. Het DNA-profiel toont de identiteit van een soort en laat zien waar in het natuurlijk verspreidingsgebied een populatie oorspronkelijk vandaan komt. Je kan het een beetje vergelijken met taal en accenten. Aan de taal die iemand spreekt, hoor je vaak al uit welk land die persoon komt en aan het accent kun je horen uit welke regio precies.
Kwakende indringers
Eén van de amfibieën die de biologiestudenten bestudeerden, was de boomkikker. Deze kikker behoort tot een groep van ‘cryptische soorten’. Dit zijn soorten die op het oog op elkaar lijken, maar op basis van DNA heel verschillend blijken te zijn. De studenten vergeleken DNA van de duinpopulaties met andere boomkikkerpopulaties uit Nederland en uit de rest van Europa. Het resultaat? In het Nationaal Park Hollandse Duinen werd de Oostelijke boomkikker aangetroffen, afkomstig uit Griekenland. Daarnaast vonden de studenten in het Westduinpark bij Den Haag ook nog de Italiaanse boomkikker. Deze soorten zijn genetisch gezien zeer verschillend van de Europese boomkikker die in Nederland inheems voorkomt.
Vreemde amfibieën in de bijt
Dit zijn niet de enige exotische amfibieën die het team identificeerde. In de duinen bij Callantsoog werd namelijk een populatie knoflookpadden ontdekt, die daar ook niet thuishoort. “Knoflookpadden komen in Nederland alleen van nature voor in het zuiden en oosten van het land. Uit het DNA-profiel blijkt dat de populatie in Callantsoog wel die inheemse soort betreft, maar toch genetisch anders in elkaar zit dan de Nederlandse populaties”, vertelt Nienke Prins, één van de studenten die deze populatie bestudeerde. “Het DNA-profiel wijst namelijk op een oorsprong in Oost-Europa.”
De vroedmeesterpad is eveneens met zekerheid in het duingebied uitgezet – deze soort leeft in Nederland uitsluitend in Zuid-Limburg. Verder is de aanwezigheid van kamsalamanders verdacht, maar betwistbaar: het zou eventueel om een overblijvende populatie uit een ver verleden kunnen gaan. “Het DNA-profiel van deze twee soorten blijkt van nature in veel Europese landen, inclusief Nederland, voor te komen”, verklaart promovenda Manon de Visser, die hielp de studenten te begeleiden. “Het is daardoor lastig om hun oorsprong te bepalen. We zullen meer DNA-onderzoek moeten uitvoeren om die codes te kraken.”
Exotische ellende
Maakt het eigenlijk uit waar deze soorten oorspronkelijk vandaan komen? “Ja”, zegt Struijk stellig. “Exotische soorten vormen één van de grootste bedreigingen voor de natuur en kunnen veel schade aanrichten. Wanneer dit het geval is, gaat het om een invasieve exoot. Exoten kunnen inheemse soorten verdringen, doordat ze bijvoorbeeld met inheemse soorten concurreren of erop prederen”, noemt hij als één van de problemen. Wielstra voegt toe: “Exoten kunnen verder ook vervelende ziekteverwekkers bij zich dragen, zoals schimmels die de infectieziekte chytridiomycose veroorzaken. Dat is een ziekte die al veel amfibieën fataal is geworden”. Het advies van het onderzoeksteam is dan ook duidelijk: “Houd deze verdachte populaties in de gaten, doe er alles aan om nieuwe exotische populaties zo snel mogelijk te identificeren, en erken het gevaar van geïntroduceerde populaties.”
Meer informatie
Artikelen
- The introduction of three cryptic tree frog species in the Dutch coastal dunes challenges conservation paradigms, geschreven door M. Kuijt en anderen, verschenen in Amphibia-Reptilia in 2022.
- The conservation paradox of an introduced population of a threatened species: spadefoot toads in the coastal dunes of the Netherlands, geschreven door S. Koster en anderen, verschenen in Amphibia-Reptilia in 2022.
- An isolated crested newt population in Dutch coastal dunes: distribution relict or introduction?, geschreven door J. de Brouwer en anderen, verschenen in Amphibia-Reptilia in 2022.
- The limits of mtDNA barcoding for determining the provenance of invasive species: a midwife toad example, geschreven door C. Vliegenthart en anderen, verschenen in Amphibia-Reptilia in 2022.
- Biologiestudenten ontmaskeren uitheemse amfibieën in de duinen.
Manon's DNA Talk (YouTube video's)
Studenten projecten
De vier studentenprojecten werden uitgevoerd vanuit het Institute of Biology Leiden (IBL) en Naturalis Biodiversity Center, in nauwe samenwerking met RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland). ARTIS, Dunea, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en de gemeente Den Haag maakten bemonstering mogelijk. De artikelen zijn gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Amphibia-Reptilia. De volgende studenten zaten in de verschillende projectgroepen:
Boomkikker: Marit Kuijt & Liam Oskam
Knoflookpad: Stephanie Koster & Nienke Prins
Vroedmeesterpad: Chris Vliegenthart & Maurits van de Vrede
Kamsalamander: Jurian de Brouwer & Bas Helder
Tekst: Nienke Prins, Ben Wielstra en Manon de Visser, Leiden Universiteit & Naturalis Biodiversity Center en Richard Struijk, RAVON
Foto's: Jelger Herder; Manon de Visser; Nienke Prins