Exotische Alpenwatersalamanders blijken wijdverspreid

De flamboyante Alpenwatersalamander is op een massale schaal buiten haar natuurlijke verspreidingsgebied uitgezet, tot in Nieuw-Zeeland aan toe. Van nature komt de Alpenwatersalamander in continentaal Europa voor. Ook in Nederland, vooral in Limburg en Brabant. Maar inmiddels zijn alpenwatersalamanders ook in een groot deel van de rest van Nederland te vinden, omdat ze door mensen zijn uitgezet. Wat blijkt? Die geïntroduceerde populaties exploderen en verspreiden zich verder. Maar waar komen de voorouders van deze nieuwe populaties oorspronkelijk eigenlijk vandaan? Twee studenten van de Universiteit Leiden en Naturalis Biodiversity Center hebben deze vraag in samenwerking met RAVON (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) beantwoord.

DNA geeft antwoord prijs

Vele honderden Alpenwatersalamanders zijn genetisch gescreend met DNA-barcoding, een techniek waarmee snel en gemakkelijk de lettervolgorde voor een specifiek stukje DNA uitgelezen wordt. Dit stukje DNA vertoont variatie tussen soorten en zelfs tussen populaties van dezelfde soort. “Daarmee kan het DNA-profiel van een specifieke ‘mysterysalamander’ vergeleken worden met dat van salamanders uit het natuurlijke verspreidingsgebied. Zo kunnen we de juiste herkomst, of zelfs soort,  bepalen”, vertelt Sam van Veldhuijzen, een van de studenten uit het onderzoeksteam.

De onderzochte salamanders kwamen zowel uit het natuurlijke verspreidingsgebied als uit geïntroduceerde populaties. Een groot internationaal team van wetenschappers hielp de benodigde monsters te verzamelen. In Nederland hielpen vele citizen scientists mee door met wattenstaafjes salamanders te ‘swabben’ om zo huidslijm met daarin DNA af te nemen. “Het DNA legde een ingewikkelde introductiegeschiedenis bloot”, zegt mede-student Jody Robbemont.

Cryptische soorten ontdekt

De Alpenwatersalamander is een apart geval. Waarschijnlijk gaat het niet om een enkele soort, maar om een verzameling van soorten, die qua uiterlijk erg op elkaar lijken. Op het oog zijn ze dus moeilijk te onderscheiden, maar genetisch gezien zijn deze zogenaamde cryptische soorten superverschillend. De nieuwe DNA-resultaten tonen aan dat maar liefst drie van de vijf cryptische Alpenwatersalamandersoorten in Nederland geïntroduceerd zijn. Slechts één daarvan komt ook van nature in Nederland voor. Deze is ook in een groot deel van het land uitgezet waar die niet thuishoort. “De andere twee aangetroffen soorten komen van origine uit Italië en de Balkan. Die eerste troffen we ook aan in de Krimpenerwaard, en die uit de Balkan heeft nu een groot deel van de Veluwe veroverd”, aldus Robbemont.

Gedumpte huisdieren

Wat bezielt mensen om Alpenwatersalamanders zo massaal uit te zetten? Alpenwatersalamanders zijn erg fraai en zijn voor sommige mensen een exotische opvrolijker van hun tuinvijver – maar daarvandaan is het een kleine stap voor Alpenwatersalamanders om zich verder te verspreiden. 

Introducties in natuurgebieden wijzen eerder op ‘gedumpte’ huisdieren. Toch is het zeer onverstandig om uitheemse organismen, oftewel soorten die hier niet van nature voorkomen, zomaar in het wild los te laten. Exotische soorten vormen namelijk één van de grootste bedreigingen voor de lokale biodiversiteit. Ze eten en verdringen inheemse soorten en brengen ziektes met zich mee waar de lokale soorten niet tegen opgewassen zijn. 

De Alpenwatersalamandersituatie toont goed aan hoe de introductie van een exoot toch vrij onopgemerkt kan verlopen. Van Veldhuijzen raadt daarom aan: “Wanneer je een salamander, kikker of ander huisdier hebt maar niet meer kan verzorgen, laat het dan nooit vrij in de natuur maar breng het naar de juiste opvang.”

Meer informatie

• Het artikel genaamd An extended mtDNA phylogeography for the alpine newt illuminates the provenance of introduced populations is verschenen in Amphibia Reptilia, en geschreven door Jody Robbemont, Sam van Veldhuijzen en anderen.
• Het artikel genaamd MtDNA barcoding van exotische amfibieën in de duinen, geschreven door Ben Wielstra en anderen, is verschenen in RAVON in 2023.
• Leer meer over DNA-barcoding bij exotische amfibiën via: Manon's DNA Talk 5: DNA barcoding van amfibieën.
• Lees ook het NatureToday-bericht Boomkikkers ontmaskerd, over exotische amfibieën in Nederlandse duinen.

Tekst: Ben Wielstra en Manon de Visser, Leiden Universiteit & Naturalis Biodiversity Center en Tariq Stark en Richard Struijk, RAVON.

Foto’s: Michael Fahrbach (leadfoto: Alpenwatersalamanders in de paartijd); Nienke Prins; Ben Wielstra