Klein geschapen naaktslak is nieuw voor Nederland

Naturalis werkt al jaren mee aan een ambitieus project: het onderzoeksinstituut wil alle Nederlandse soorten kunnen herkennen, op alle manieren. Om soorten te kunnen herkennen aan hun DNA moet er eerst een zogeheten barcode opgesteld worden, en daarvoor heb je exemplaren van de soorten nodig.

Daarom kwam er een reusachtige, Pokémon Go-achtige actie: het ARISE-programma. Een team van meer dan honderd, grotendeels vrijwillige, experts ging aan de slag om de tienduizenden Nederlandse meercellige soorten in buisjes te stoppen en op te sturen naar Naturalis. Zo helpen ze de wetenschap, en uiteindelijk ook natuurbehoud. 

Balkonslak

Op 31 oktober 2023 verzamelde een van die experts, bioloog Onno Calf, een naaktslak op zijn balkon in Voorschoten. Qua uiterlijk leek deze sterk op de Spaanse aardslak (Ambigolimax valentianus), een van oorsprong niet inheemse soort die al in 1962 voor het eerst uit Nederland is gemeld. Deze landnaaktslak behoort tot de aardslakken (familie Limacidae) en komt van oorsprong voor in meer zuidelijk gelegen landen. Het is dus een exoot – een zuidelijke klimaatopschuiver die nu vrij algemeen is. 

Bij het maken van de DNA-barcode bleek echter dat de balkonkruiper iets anders was. Het gaat hier zo goed als zeker om een nieuwe soort voor Nederland. De analyse van het erfelijk materiaal maakte er Ambigolimax parvipenis van. Slakkenexpert Ton de Winter van Naturalis kon dat bevestigen. Waarschijnlijk is de soort veel algemener dan gedacht en zijn de vertegenwoordigers tot nu toe steeds aangezien voor A. valentianus.

Kenmerken

Het meest opvallende kenmerk van een Ambigolimax-naaktslak zijn de twee parallelle, scherp gedefinieerde, donkere lijnen langs de mantel. Deze lopen over en om het mantelschild heen, al dan niet met een vagere dikkere lijn ertussen. Twee soortgelijke lijnen kunnen meer naar achteren, langs de achterkant aan weerszijden van de middellijn liggen. Bij sommige individuen zijn de lijnen vaag of zelfs afwezig. Nog meer stippen en gevlekte gedeelten met donkerder pigment komen ook voor. De kleur is, met name op het voorste deel van de slak, meestal beige- of rozebruin, soms eerder geelachtig of grijs, met alle schakeringen daartussenin. Oudere individuen zijn vaak geler, met minder duidelijke strepen en meer prominente vlekken. Het waterige slijm is kleurloos transparant. De maximale lengte is ongeveer 8 centimeter. Het verschil tussen de twee Ambigolimax-soorten is in het veld lastig te zien.

Biotoop en naam

Waar het klimaat warm genoeg is, komen de dieren voor in tuinen, parken en andere leefgebieden, waaronder bossen. Het voedsel bestaat uit groene bladeren en scheuten, maar de slakken eten ook oude afgevallen bladeren en dierlijk materiaal. De nieuwe soort heeft nog geen Nederlandse naam. De wetenschappelijke naam betekent letterlijk de ‘kortpiemelige aardslak’.

'Valse Spaanse aardslak’ ligt voor de hand, maar de ervaringen met de ‘valse wolfspin’ leerden dat het woordje ‘vals’ verkeerd geïnterpreteerd kan worden. Calf stelt gekscherend ‘balkonkruiper’ voor: "Wat bijzonder is aan deze vondst, is dat je blijkbaar echt overal wat nieuws kunt ontdekken, zelfs op je balkon op de vierde verdieping. Dit is echt niet de laatste soort die we vinden met de bouw van onze DNA-databank!"

Meer informatie

• Ben je een soortenexpert en wil je ook bijdragen aan de DNA-barcodebieb van Naturalis? Lees meer over het wat, het hoe en het waarom van het ARISE-programma.
• Wil je juist soortenexpert worden, en meer leren over de verschillen tussen (bijvoorbeeld) naaktslakken? De Nederlandse Malacologische Vereniging ziet je graag langskomen op hun bijeenkomsten. Of haak eens aan bij een excursie van Stichting ANEMOON.

Tekst: Onno Calf, Naturalis Biodiversity Center; Tello Neckheim, Nederlandse Malacologische Vereniging; Rykel de Bruyne, Stichting ANEMOON en Nederlandse Malacologische Vereniging
Beeld: Onno Calf (leadfoto: nieuwe, sterk op de Spaanse aardslak lijkende landnaaktslak, aangetroffen op een balkon in Voorschoten); Naturalis Biodiversity Center