Jaaroverzicht 2010

In 2010 verzamelde De Natuurkalender samen met tientallen organisaties en duizenden vrijwilligers en scholieren veel informatie over de ontwikkelingen in de natuur in relatie tot het weer. Dit verslag geeft een overzicht van de resultaten.

Seizoensoverzichten waarnemingen

Winter

De koudste winter sinds 1996 had een duidelijk effect op de ontwikkeling van planten en dieren. Sneeuwklokje, hazelaar, zwarte els en gele kornoelje bloeiden gemiddeld een week later dan de normale situatie, waarvoor we ter vergelijking de jaren veertig tot en met zestig van de vorige eeuw hebben gebruikt. Dit hadden we sinds de start van De Natuurkalender in 2001 nog niet meegemaakt. De roffel van de grote bonte specht was een paar dagen vroeger dan het gemiddelde van de afgelopen negen jaar, maar het moment van de eerste vinkenslag verschilde niet met voorgaande jaren. De zanglijster was duidelijk aan de late kant. Er werden net als in 2009 maar een paar vlinders doorgegeven in januari en februari. Een groot contrast met de vele tientallen meldingen in de extreem warme jaren 2007 en 2008. Zodra de maximumtemperatuur boven de vijf graden kwam, werden er enkele bruine kikkers, kleine watersalamanders en padden gezien. De aantallen bleven echter laag.

Lente

Net als de winter was de lente de koudste in 15 jaar. Dit kwam vooral door de koude meimaand. Maart en april waren namelijk warmer dan normaal waardoor de vroege lentebloeiers de opgelopen ontwikkelingsachterstand na de koude winter snel in konden lopen. Maarts viooltje, bosanemoon en hondsdraf bloeiden alweer een week vroeger dan normaal. Door de koude mei bloeiden margriet, gouden regen en gele plomp op een normaal moment. De vlindersoorten lieten door het goede weer in maart en april een ontwikkeling zien die vergelijkbaar was met die van het gemiddelde van de voorgaande negen jaren. Alleen de kleine vuurvlinder was tien dagen later. Het verschijnen van amfibieën en het kikkerdril was net als bij de vlinders vergelijkbaar met het gemiddelde van de voorgaande jaren. Alleen de bruine kikker liep bijna een week achter. De ontwikkeling van de libellen is sinds het begin van de libellenmetingen in 2004 niet eerder zo laat geweest. De lage temperatuur in mei is hier de verklaring voor.

De vogels waren in 2010 weer net zo constant als de voorgaande jaren. Gemiddeld lieten ze zich niet eerder of later zien of horen dan het gemiddelde van de voorgaande negen jaren. Alleen de jongen van de fuut werden bijzonder laat gezien: ruim vijf weken later dan normaal. Mogelijk was de koude mei ook hier de oorzaak van.

Zomer

De zomer was warm. Vooral juli was zeer warm met een gemiddelde temperatuur die 2,5 graden hoger lag dan normaal. Het gevolg was dat de bloei van zomerplanten als boerenwormkruid, struikheide en moerasandoorn, en de vruchtrijping van gewone vlier en wilde lijsterbes tot bijna twee weken vroeger waren dan normaal. Door de koude mei liep de ontwikkeling wel een week achter op het gemiddelde van de voorgaande negen jaren.

Herfst

De herfst was aan de koude kant. Na een zeer warme start van oktober werd halverwege deze maand de eerste nachtvorst in De Bilt geregistreerd. Meer substantiële vorst vond pas vanaf eind november plaats. Bladverkleuring en bladval van bomen als beuk, eik en berk deden zich gemiddeld acht dagen later voor dan normaal. De timing van de herfst was daarmee vrijwel gelijk aan het gemiddelde van de voorgaande negen jaar.

Gezondheid

Teken en Lyme

Net als voorgaande jaren vingen IVN vrijwilligers in 2010 op 15 vaste locaties maandelijks teken, en gaven Natuurkalenderwaarnemers hun tekenbeten door via de website. De gegevens gebruiken we voor het meerjarig onderzoek naar de verspreiding van teken, tekenbeten en Borrelia infecties (de bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt). Dit onderzoek voeren De Natuurkalender en het Laboratorium voor Entomologie (insectenkunde) aan Wageningen University gezamenlijk uit.

Door het koude begin van het jaar kwam het tekenseizoen van 2010 wat traag op gang. Begin maart was het aantal doorgegeven tekenbeten nog maar een kwart van de hoeveelheid in de dezelfde periode de jaren ervoor. In juli zagen we de gebruikelijke piek in tekenbeten, hoewel de aantallen wel iets lager lijken dan in andere jaren. De uitgebreide analyses voor 2010 moeten nog gedaan worden.

Voorafgaand aan de Week van de Teek in het voorjaar publiceerden we onze resultaten uit 2009 op Natuurbericht.nl. In 2009 was het percentage met Borrelia besmette teken hoger dan in 2007 en 2008. Zowel in het voor- als najaar bleek gemiddeld achttien procent besmet te zijn. De meeste tekenbeten werden weer opgelopen in het bos en de tuin. Aan de lijst met mogelijke activiteiten waarbij mensen tekenbeten oplopen werd in 2009 de categorie ‘Spelen’ toegevoegd. Elf procent van de slachtoffers werd tijdens deze activiteit gebeten. Spelen nam hiermee een derde plaats in achter ‘Wandelen’ en ‘Tuinieren’ waarbij respectievelijk 34 en 18 procent van de tekenbeten werd opgelopen. Op 29 november 2010 promoveerde tekenonderzoeker Fedor Gassner aan Wageningen University op zijn proefschrift Tick Tactics. Het onderzoek dat hij hierin beschrijft is gedeeltelijk gebaseerd op de resultaten uit het Natuurkalender onderzoek. Fedor Gassner is nu werkzaam voor De Natuurkalender.

Eikenprocessierups

De Natuurkalender volgt de verspreiding van de eikenprocessierups nog steeds op de voet door middel van de waarnemingen via de website en de samenwerking met het biologische plaagbestrijdingbedrijf Biocontrole. Samen kwamen we in 2010 tot de volgende (vaak opmerkelijke) conclusies:

  • Met het bereiken van Groningen heeft de eikenprocessierups in 2010 alle provincies van Nederland gekoloniseerd (10 augustus);
  • De larve van de gaasvlieg eet jonge eikenprocessierupsen (25 april);
    Door de storm begin juli 2010 zijn nesten uit bomen gewaaid. Deze nesten zaten bomvol met brandharen die veel overlast kunnen veroorzaken bij mensen en (huis)dieren. Het verwijderen van de nesten blijkt dus erg belangrijk te zijn (16 juli);
  • Eikenprocessierupsen kunnen bodemnesten maken als het te warm is. Ze zijn hierdoor minder eenvoudig op te sporen en te bestrijden (21 juli).
  • Ook bleek dat de rupsen hun nesten kunnen verhuizen van de grond de boom in en andersom (29 augustus);
  • In 2010 veroorzaakte de eikenprocessierups gedurende een lange periode overlast. We verwachten dat dit in 2011 weer zo zal zijn, aangezien er zelfs in oktober 2010 nog verse eikenprocessierupsnesten en –vlinders werden aangetroffen (29 juni, 22 augustus, 17 oktober).

Hooikoorts

In september 2010 verspreidde De Natuurkalender de oproep om waarnemingen van ambrosia te melden via de website. We deden deze oproep in het kader van een campagne van de nieuwe Voedsel en Waren Autoriteit om de verdere verspreiding van de hooikoortsplant in Nederland te voorkomen. Meer dan 300 waarnemingen vanuit heel Nederland werden doorgegeven. Ruim tachtig procent hiervan werd gedaan in tuinen. In bijna 85 procent van de gevallen ging het om minder dan tien planten, vijf procent van de waarnemingen betrof meer dan honderd planten. Van half september tot begin oktober werden ambrosiapollen aangetroffen in de pollenvallen van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en het Elkerliek Ziekenhuis. De aantallen waren gelukkig zeer laag.

Samen met het LUMC en triptic (bureau voor online communicatie) hebben we in 2009 de website Allergieradar.nl gelanceerd. Hooikoortspatiënten geven hier dagelijks de mate van neus-, oog- en longklachten door. Met behulp hiervan geeft Allergieradar.nl een actueel overzicht van waar in Nederland welke hooikoortssymptomen voorkomen. De eerste analyses van de geregistreerde klachten laten zien dat er een nauw verband is met de gemeten pollenconcentraties. De resultaten bieden een scala aan mogelijkheden voor het verbeteren van de hooikoortsverwachting. We roepen hooikoortspatiënten op om ons te helpen de informatievoorziening naar patiënten en medici te verbeteren door hun hooikoortsklachten op de site te registreren. Op Allergieradar.nl toont een pollenplanner de lange termijn verwachting van de start en duur van het pollenseizoen van zes hooikoortsplanten.

Onderwijs

Samen met AOC-Oost ontwikkelde De Natuurkalender drie leerarrangementen over de gezondheidsthema’s hooikoorts, teken en eikenprocessierups voor het MBO-groen onderwijs. De arrangementen zijn bedoeld als stageopdracht voor deelnemers uit het vierde jaar, maar kunnen met meer of minder begeleiding ook door lagere leerjaren of niveaus gebruikt worden. De arrangementen zijn tot stand gekomen in het kader van het RIGO Programma van het voormalige Ministerie van LNV.

In het voorjaar is het programma ‘Schoolbiologen’ van start gegaan; een uitbreiding op het bestaande GLOBE Natuurkalender educatieprogramma. In dit programma maken scholieren van basis- en voortgezet onderwijs rondom hun school momentopnames van de natuur. Hierbij bekijken ze hoe ver de ontwikkeling van planten en dieren op dat moment is. Vervolgens geven ze hun waarnemingen en foto’s door op www.schoolbiologen.nl. Via de website kunnen de scholieren hun eigen waarnemingen bekijken en vergelijken met waarnemingen van andere scholen of (eigen) waarnemingen in eerdere maanden of jaren. Op deze manier krijgen ze inzicht in de timing van de natuur, en hoe dit samen kan hangen met weer- en klimaatfactoren. De Natuurkalender gebruikt de waarnemingen voor haar onderzoek. Schoolbiologen is een samenwerking tussen De Natuurkalender, Wageningen University, IVN Consulentschap Drenthe, SME Advies (coördinator van het GLOBE programma), AOC Oost en triptic en is mede tot stand gekomen met financiering van het Ministerie van LNV in het kader van de Regeling Innovatief Groen Onderwijs.

Natuurbericht.nl

Op Natuurbericht.nl publiceert De Natuurkalender samen met andere natuurorganisaties dagelijks actuele nieuwsberichten uit de natuur. Vanuit De Natuurkalender hebben we in 2010 bijna honderd berichten op Natuurbericht.nl gepubliceerd. U kunt zich op de site aanmelden voor een dagelijkse of wekelijkse emailnieuwsbrief. Hierin staat een beknopt overzicht van de verschenen berichten. Het Natuurkalender team vormt ook de eindredactie van de website.

INSECTENexperience

Van 25 tot en met 28 mei 2011 organiseren we samen met vele andere organisaties een INSECTENexperience. Hiermee willen we het publiek, overheden, bedrijfsleven, natuurliefhebbers, groenbeheerders, wetenschappers en media op een fascinerende, inspirerende, veelzijdige en wonderlijke manier kennis laten maken met de wereld van insecten. Ga naar www.insectenexperience.nl voor meer informatie en registreer je tijdig voor de diverse activiteiten om er zeker van te zijn dat je deel kunt nemen.

Natuurkalender 10 jaar

De Natuurkalender bestaat in 2011 tien jaar! Tijdens de INSECTENexperience is er daarom op zaterdag 28 mei een speciale bijeenkomst voor de Natuurkalenderwaarnemers. De mensen achter De Natuurkalender presenteren de belangrijkste resultaten en achtergronden die we gezamenlijk in de afgelopen tien jaar Natuurkalender gerealiseerd hebben. Er is plaats voor zo’n tweehonderd mensen; u bent van harte welkom! Registreren kan via www.insectenexperience.nl.

Overzicht data 10 jaar Natuurkalender

Sinds de start van De Natuurkalender zijn meer dan 120.000 waarnemingen doorgegeven. De populairste soort was de citroenvlinder; hiervan werden de meeste waarnemingen doorgegeven. Speenkruid, tjiftjaf, gierzwaluw en witte paardenkastanje maken de top vijf compleet.

De afgelopen tien jaar waren klimatologisch zeer interessant. Er werd een groot aantal weerrecords gebroken. De gemiddelde jaartemperatuur lag 1,3 °C hoger dan in de jaren veertig tot en met zestig van de vorige eeuw, de periode die door De Natuurkalender wordt beschouwd als normaal omdat de temperatuur representatief was voor de vorige eeuw en we beschikken over fenologische waarnemingen van planten uit die periode.

Uit de waarnemingen blijkt overduidelijk dat het ritme van de meeste planten en dieren nauw samenhangt met de temperatuur. Door de hoge temperaturen in de afgelopen tien jaar was het groeiseizoen gemiddeld een maand langer dan normaal. In 2008 begon het groeiseizoen het vroegst. Vroege bloeiers als els en hazelaar bloeiden toen 31 dagen eerder dan normaal. Daartegenover stond 2010 waarin de koude start ervoor zorgde dat het groeiseizoen zelfs een week later begon dan vijftig jaar geleden.

De winter begon nog nooit zo laat als in 2006. Bladverkleuring en bladval van eiken en beuken begon gemiddeld twintig dagen later dan normaal. Ook in 2001 en 2005 duurde het lang voordat het blad van de bomen was.

Van vogels, vlinders, amfibieën, reptielen en libellen hebben we geen of weinig historische waarnemingen, maar tien jaar Natuurkalender geeft interessante informatie. Vlinders, libellen, amfibieën en planten laten eenzelfde variatie tussen de jaren zien, al zijn er grote verschillen tussen de temperatuurgevoeligheid van individuele soorten. Het aantal dagen verschil tussen het vroegste en laatste jaar is bij het icarusblauwtje bijvoorbeeld wel een maand en bij het groot dikkopje maar twee weken. Bij vogels is het moment waarop ze in het voorjaar aankomen, eieren gaan leggen of gaan zingen veel minder afhankelijk van de temperatuur. Vooral de vogels die overwinteren in Afrika zoals nachtegaal, tuinfluiter en gekraagde roodstaart kwamen de afgelopen tien jaar elk jaar vrijwel op dezelfde datum terug naar Nederland.

Op de website is per soort een overzicht te vinden van de resultaten over de afgelopen tien jaar. Het zijn nog voorlopige cijfers aangezien nog niet alle papieren waarnemingen geanalyseerd zijn.

Media-aandacht

Net als in voorgaande jaren hebben de resultaten van De Natuurkalender in 2010 tot veel media-aandacht geleid. We hebben bijgedragen aan of vormden stof voor meer dan 350 krantenartikelen, enkele tientallen tv- en radioprogramma’s en een groot aantal websites. Daarnaast wordt nieuws van de website Natuurbericht.nl steeds vaker overgenomen in de media. Hiermee hebben we miljoenen mensen over de ontwikkelingen in de natuur kunnen informeren. Naast de reguliere media gaan ook sociale media een steeds grotere rol spelen. Sinds 2010 zijn de nieuwsberichten ook te volgen via www.twitter.com/natuurkalender.

Financiers en betrokkenorganisaties

Financiers in 2010

WURKS (Wageningen UR), HIER klimaatprogramma / Nationale Postcode Loterij, Regeling Innovatief Groen Onderwijs, Ministerie van LNV, Siemens Diagnostics, Schering Plough.

Betrokken organisaties

Wageningen University & Research centre, Stichting voor Duurzame Ontwikkeling, VARA’s Vroege Vogels, SME Advies, De Vlinderstichting, SOVON Vogelonderzoek Nederland, Zoogdiervereniging, Stichting RAVON, Stichting FLORON, Vogelbescherming Nederland, Leids Universitair Medisch Centrum, triptic, Biocontrole, IVN Consulentschap Drenthe, AOC Friesland, AOC Oost.

Tabellen: resultaten per soort

Planten

SoortFenofaseGem 1940-19682001200220032004200520062007200820092010
Sneeuwklokje Eerste bloei
22-feb
5-feb
1-feb
30-jan
26-jan
21-jan
8-feb
26-jan
21-jan
7-feb
19-feb
Hazelaar Eerste bloei
15-feb
10-feb
31-jan
2-feb
22-jan
18-jan
15-feb
8-jan
21-jan
8-feb
26-feb
Zwarte els Eerste bloei
4-mrt
24-feb
14-feb
27-feb
7-feb
2-feb
1-mrt
8-feb
3-feb
1-mrt
17-mrt
Gele kornoelje Eerste bloei
13-mrt
19-feb
9-feb
28-feb
10-feb
6-feb
25-mrt
12-feb
29-jan
5-mrt
19-mrt
Klein hoefblad Eerste bloei
18-mrt
10-mrt
24-feb
9-mrt
1-mrt
16-mrt
23-mrt
22-feb
10-feb
11-mrt
21-mrt
Speenkruid Eerste bloei
30-mrt
9-mrt
4-mrt
9-mrt
7-mrt
17-mrt
29-mrt
24-feb
10-feb
15-mrt
24-mrt
Maarts viooltje Eerste bloei
4-apr
22-mrt
2-mrt
20-mrt
16-mrt
22-mrt
1-apr
4-mrt
28-feb
21-mrt
27-mrt
Bosanemoon Eerste bloei
6-apr
28-mrt
17-mrt
22-mrt
22-mrt
24-mrt
4-apr
15-mrt
9-mrt
26-mrt
28-mrt
Witte paardenkastanje Bladontplooiing
14-apr
8-apr
2-apr
6-apr
4-apr
3-apr
18-apr
29-mrt
1-apr
4-apr
3-apr
Dotterbloem Eerste bloei
12-apr
3-apr
24-mrt
1-apr
30-mrt
28-mrt
13-apr
23-mrt
23-mrt
2-apr
7-apr
Sleedoorn Eerste bloei
19-apr
18-mrt
11-mrt
21-mrt
16-mrt
25-mrt
15-apr
28-feb
24-feb
3-apr
7-apr
Hondsdraf Eerste bloei
16-apr
8-apr
27-mrt
30-mrt
4-apr
28-mrt
15-apr
23-mrt
31-mrt
6-apr
9-apr
Ruwe berk Bladontplooiing
20-apr
23-apr
3-apr
13-apr
5-apr
31-mrt
23-apr
7-apr
13-apr
7-apr
11-apr
Pinksterbloem Eerste bloei
18-apr
13-apr
30-mrt
5-apr
5-apr
3-apr
19-apr
4-apr
6-apr
9-apr
11-apr
Berk Eerste bloei
20-apr
22-apr
3-apr
17-apr
8-apr
11-apr
24-apr
4-apr
14-apr
8-apr
12-apr
Beuk Bladontplooiing
29-apr
29-apr
21-apr
19-apr
16-apr
22-apr
25-apr
14-apr
19-apr
11-apr
19-apr
Amerikaanse eik Bladontplooiing  
30-apr
18-apr
17-apr
21-apr
18-apr
26-apr
14-apr
24-apr
13-apr
19-apr
Grote vossenstaart Eerste bloei        
17-apr
15-apr
1-mei
16-apr
29-apr
18-apr
20-apr
Witte dovenetel Eerste bloei
25-apr
24-apr
3-apr
17-apr
9-apr
6-apr
24-apr
30-mrt
3-apr
13-apr
24-apr
Zomereik Bladontplooiing
3-mei
5-mei
23-apr
20-apr
23-apr
22-apr
3-mei
11-apr
23-apr
15-apr
24-apr
Vogelkers Eerste bloei
30-apr
24-apr
6-apr
18-apr
20-apr
19-apr
2-mei
14-apr
25-apr
14-apr
25-apr
Fluitenkruid Eerste bloei
1-mei
27-apr
8-apr
19-apr
12-apr
12-apr
28-apr
6-apr
5-apr
15-apr
26-apr
Look-zonder-look Eerste bloei
30-apr
1-mei
19-apr
20-apr
18-apr
19-apr
29-apr
16-apr
23-apr
16-apr
26-apr
Akkerhoornbloem Eerste bloei
29-apr
30-apr
20-apr
21-apr
16-apr
16-apr
30-apr
8-apr
20-apr
19-apr
27-apr
Witte paardenkastanje Eerste bloei
8-mei
10-mei
25-apr
25-apr
28-apr
27-apr
4-mei
15-apr
1-mei
20-apr
28-apr
Paarse sering Eerste bloei
9-mei
9-mei
16-apr
24-apr
27-apr
29-apr
4-mei
15-apr
28-apr
19-apr
29-apr
Witte sering Eerste bloei
9-mei
12-mei
22-apr
25-apr
28-apr
30-apr
6-mei
18-apr
1-mei
27-apr
1-mei
Scherpe boterbloem Eerste bloei
3-mei
4-mei
16-apr
24-apr
21-apr
19-apr
3-mei
7-apr
24-apr
19-apr
2-mei
Brem Eerste bloei
11-mei
28-apr
13-apr
21-apr
23-apr
23-apr
5-mei
2-apr
10-apr
22-apr
4-mei
Tweestijlige meidoorn Eerste bloei
15-mei
         
8-mei
15-apr
29-apr
26-apr
5-mei
Kruipende boterbloem Eerste bloei
5-mei
7-mei
28-apr
28-apr
28-apr
25-apr
7-mei
17-apr
26-apr
27-apr
6-mei
Eenstijlige meidoorn Eerste bloei
16-mei
11-mei
26-apr
28-apr
30-apr
30-apr
9-mei
17-apr
30-apr
27-apr
10-mei
Wilde lijsterbes Eerste bloei
14-mei
12-mei
30-apr
29-apr
1-mei
1-mei
8-mei
23-apr
4-mei
26-apr
11-mei
Gouden regen Eerste bloei
15-mei
15-mei
3-mei
2-mei
3-mei
3-mei
8-mei
19-apr
8-mei
28-apr
15-mei
Echte koekoeksbloem Eerste bloei
14-mei
11-mei
5-mei
7-mei
9-mei
3-mei
13-mei
26-apr
11-mei
7-mei
18-mei
Margriet Eerste bloei
22-mei
18-mei
12-mei
7-mei
10-mei
12-mei
14-mei
29-apr
12-mei
6-mei
22-mei
Gele lis Eerste bloei
25-mei
21-mei
16-mei
17-mei
18-mei
20-mei
16-mei
4-mei
13-mei
12-mei
24-mei
Gewone vlier Eerste bloei
2-jun
25-mei
13-mei
15-mei
20-mei
20-mei
23-mei
21-apr
14-mei
15-mei
29-mei
Gele plomp Eerste bloei
29-mei
27-mei
23-mei
25-mei
23-mei
24-mei
20-mei
9-mei
22-mei
18-mei
29-mei
Witte waterlelie Eerste bloei
30-mei
30-mei
31-mei
27-mei
30-mei
29-mei
28-mei
14-mei
21-mei
24-mei
2-jun
Bosandoorn Eerste bloei
20-jun
         
31-mei
28-mei
29-mei
1-jun
14-jun
Groot kaasjeskruid Eerste bloei
21-jun
1-jul
26-jun
16-jun
11-jun
9-jun
16-jun
31-mei
2-jun
7-jun
19-jun
Sint-janskruid Eerste bloei
29-jun
26-jun
21-jun
15-jun
21-jun
24-jun
20-jun
11-jun
10-jun
15-jun
22-jun
Moerasspirea Eerste bloei
1-jul
4-jul
25-jun
20-jun
21-jun
25-jun
26-jun
10-jun
12-jun
19-jun
22-jun
Grote wederik Eerste bloei
3-jul
         
24-jun
17-jun
19-jun
18-jun
23-jun
Moerasandoorn Eerste bloei
7-jul
 
24-jun
24-jun
24-jun
27-jun
21-jun
15-jun
25-jun
21-jun
25-jun
Grote kattenstaart Eerste bloei
3-jul
7-jul
27-jun
16-jun
25-jun
24-jun
25-jun
14-jun
20-jun
17-jun
29-jun
Wilde peen Eerste bloei
28-jun
9-jul
12-jul
21-jun
22-jun
6-jul
3-jul
14-jun
14-jun
20-jun
5-jul
Boerenwormkruid Eerste bloei
19-jul
9-jul
7-jul
1-jul
11-jul
7-jul
13-jul
15-jun
1-jul
29-jun
9-jul
Struikheide Eerste bloei
1-aug
20-jul
15-jul
21-jul
26-jul
11-jul
31-jul
21-jun
4-jul
28-jun
20-jul
Wilde lijsterbes Eerste vruchten rijp
7-aug
19-jul
15-jul
12-jul
19-jul
20-jul
2-aug
7-jul
16-jul
11-jul
1-aug
Gewone vlier Eerste vruchten rijp
5-sep
14-aug
8-aug
6-aug
25-aug
19-aug
17-aug
5-aug
10-aug
12-aug
24-aug
Klimop Eerste bloei
21-sep
24-sep
19-sep
9-sep
14-sep
14-sep
18-sep
28-aug
5-sep
8-sep
12-sep
Witte paardenkastanje Eerste vruchten rijp
22-sep
13-sep
11-sep
30-aug
15-sep
14-sep
15-sep
1-sep
8-sep
4-sep
20-sep
Ruwe berk 50% herfsttint
13-okt
25-okt
10-okt
8-okt
5-okt
18-okt
6-nov
11-okt
14-okt
6-okt
15-okt
Zomereik 50% herfsttint
21-okt
15-okt
21-okt
19-sep
28-okt
1-nov
10-nov
25-okt
23-okt
31-okt
24-okt
Beuk Volledige herfsttint
23-okt
18-nov
2-nov
24-okt
6-nov
17-nov
18-nov
2-nov
2-nov
2-nov
30-okt
Zomereik Volledige herfsttint
28-okt
 
1-nov
24-okt
7-nov
22-nov
16-nov
31-okt
8-nov
16-nov
2-nov
Ruwe berk Volledige herfsttint
16-okt
9-nov
24-okt
27-okt
16-okt
30-okt
15-nov
26-okt
28-okt
23-okt
5-nov
Beuk Einde bladval    
12-nov
12-nov
25-nov
25-nov
27-nov
16-nov
14-nov
16-nov
12-nov
Ruwe berk Einde bladval
2-nov
25-nov
5-nov
8-nov
2-nov
22-nov
23-nov
8-nov
20-nov
22-nov
12-nov
Zomereik Einde bladval
17-nov
8-dec
24-nov
14-nov
26-nov
16-dec
1-dec
11-nov
16-nov
25-nov
17-nov



Vlinders

SoortFenofaseMediaan 2001Mediaan 2002Mediaan 2003Mediaan 2004Mediaan 2005Mediaan 2006Mediaan 2007Mediaan 2008Mediaan 2009Mediaan 2010
Kleine vos Eerste individu
2-apr
16-mrt
15-mrt
17-mrt
23-mrt
8-apr
11-mrt
7-apr
22-mrt
23-mrt
Citroenvlinder Eerste individu
1-apr
16-mrt
17-mrt
17-mrt
21-mrt
9-apr
11-mrt
31-mrt
30-mrt
23-mrt
Gehakkelde aurelia Eerste individu
2-apr
27-mrt
23-mrt
30-mrt
24-mrt
16-apr
14-mrt
10-apr
1-apr
2-apr
Dagpauwoog Eerste individu
2-apr
31-mrt
24-mrt
30-mrt
2-apr
19-apr
13-mrt
10-apr
3-apr
5-apr
Klein koolwitje Eerste individu
29-apr
31-mrt
26-mrt
15-apr
1-apr
7-mei
17-apr
21-apr
6-apr
12-apr
Klein geaderd witje Eerste individu
2-mei
7-apr
13-apr
25-apr
11-apr
26-apr
10-apr
23-apr
13-apr
14-apr
Boomblauwtje Eerste individu
3-mei
14-apr
16-apr
20-apr
12-apr
24-apr
5-apr
26-apr
13-apr
16-apr
Groot koolwitje Eerste individu
1-mei
3-apr
13-apr
24-apr
18-apr
1-mei
7-apr
21-apr
15-apr
16-apr
Oranjetipje Eerste individu
3-mei
20-apr
18-apr
19-apr
21-apr
2-mei
11-apr
25-apr
15-apr
18-apr
Bont zandoogje Eerste individu
4-mei
4-apr
18-apr
25-apr
21-apr
1-mei
8-apr
25-apr
18-apr
21-apr
Landkaartje Eerste individu
12-mei
23-apr
18-apr
30-apr
24-apr
5-mei
14-apr
7-mei
24-apr
25-apr
Groentje Eerste individu
19-mei
17-mei
7-mei
27-apr
28-apr
7-mei
25-apr
7-mei
26-apr
27-apr
Hooibeestje Eerste individu
20-mei
17-mei
18-mei
17-mei
22-mei
17-mei
1-mei
13-mei
10-mei
17-mei
Argusvlinder Eerste individu
23-mei
15-mei
7-mei
17-mei
22-mei
14-mei
3-mei
6-mei
15-mei
 
Kleine vuurvlinder Eerste individu
19-mei
25-apr
25-apr
8-mei
14-mei
10-mei
22-apr
5-mei
2-mei
15-mei
Icarusblauwtje Eerste individu
25-mei
16-mei
4-mei
20-mei
25-mei
17-mei
29-apr
25-mei
24-mei
20-mei
Groot dikkopje Eerste individu    
12-jun
13-jun
6-jun
18-jun
6-jun
12-jun
12-jun
19-jun



Libellen

SoortFenofase2004200520062007200820092010
vuurjuffer Eerste individu
28-apr
24-apr
6-mei
20-apr
1-mei
24-apr
29-apr
viervlek Eerste individu
11-mei
16-mei
12-mei
3-mei
10-mei
10-mei
18-mei
lantaarntje Eerste individu
16-mei
22-mei
12-mei
1-mei
11-mei
4-mei
22-mei
platbuik Eerste individu
18-mei
25-mei
17-mei
3-mei
12-mei
9-mei
23-mei
azuurwaterjuffer Eerste individu  
29-mei
13-mei
4-mei
11-mei
10-mei
25-mei
gewone oeverlibel Eerste individu
2-jun
6-jun
8-jun
20-mei
1-jun
22-mei
12-jun
weidebeekjuffer Eerste individu
6-jun
29-mei
11-jun
20-mei
23-mei
16-mei
12-jun



Amfibieën

SoortFenofase200520062007200820092010
Bruine kikker Eerste individu op land
18-mrt
27-mrt
25-feb
26-feb
15-mrt
18-mrt
Bruine kikker Eerste individu in water
17-mrt
26-mrt
10-mrt
25-feb
13-mrt
20-mrt
Gewone pad Eerste individu op land
17-mrt
26-mrt
25-feb
9-mrt
14-mrt
20-mrt
Gewone pad Eerste individu in water
19-mrt
30-mrt
6-mrt
15-mrt
17-mrt
21-mrt
Kleine watersalamander Eerste individu in water
20-mrt
1-apr
10-mrt
7-mrt
19-mrt
21-mrt
Bruine kikker Eerste roep
23-mrt
26-mrt
11-mrt
26-feb
8-mrt
22-mrt
Groene kikker Eerste individu op land
23-mrt
31-mrt
12-mrt
18-mrt
26-mrt
23-mrt
Bruine kikker Eerste eieren
26-mrt
1-apr
17-mrt
21-mrt
25-mrt
26-mrt
Gewone pad Eerste eieren
27-mrt
1-apr
15-mrt
28-mrt
5-apr
27-mrt
Groene kikker Eerste individu in water
24-mrt
3-apr
31-mrt
10-apr
3-apr
29-mrt
Groene kikker Eerste roep
3-apr
28-apr
9-apr
24-apr
11-apr
18-apr



Vogels

SoortFenofase2001200220032004200520062007200820092010
Grote bonte specht Eerste roffel
16-feb
17-feb
9-feb
15-feb
1-feb
2-feb
4-feb
8-feb
10-feb
31-jan
Vink Voor het eerst gehoord
15-feb
24-feb
23-feb
23-feb
22-feb
27-feb
18-feb
17-feb
21-feb
22-feb
Zanglijster Voor het eerst gehoord      
12-feb
7-feb
18-feb
2-feb
11-feb
24-feb
25-feb
Geelgors Eerste individu        
3-apr
23-mrt
10-mrt
16-mrt
8-mrt
14-mrt
Graspieper Eerste individu      
12-apr
25-mrt
3-apr
10-mrt
31-mrt
15-mrt
18-mrt
Veldleeuwerik Eerste individu    
15-mrt
11-mrt
21-mrt
21-mrt
4-mrt
27-feb
5-mrt
21-mrt
Roodborsttapuit Eerste individu
19-mrt
20-mrt
11-mrt
30-mrt
24-mrt
30-mrt
12-mrt
16-mrt
20-mrt
23-mrt
Zwarte roodstaart Eerste individu      
11-apr
26-mrt
4-apr
29-mrt
9-apr
2-apr
26-mrt
Zwartkop Eerste individu      
15-apr
4-apr
8-apr
7-apr
9-apr
7-apr
5-apr
Wilde eend Eerste jong gezien
12-apr
6-apr
20-apr
17-apr
25-apr
23-apr
8-apr
14-apr
17-apr
22-apr
Koolmees Eerste jong uitgevlogen
20-mei
23-mei
25-mei
21-mei
18-mei
31-mei
16-mei
21-mei
18-mei
22-mei
Knobbelzwaan Eerste jong
17-mei
11-mei
20-mei
14-mei
21-mei
21-mei
12-mei
19-mei
20-mei
25-mei
Fuut Eerste jong      
30-apr
3-mei
9-mei
6-apr
23-apr
2-mei
9-jun
Grutto Eerste individu
9-mrt
9-mrt
6-mrt
9-mrt
15-mrt
18-mrt
10-mrt
8-mrt
13-mrt
17-mrt
Tjiftjaf Voor het eerst gehoord
17-mrt
16-mrt
15-mrt
18-mrt
22-mrt
27-mrt
10-mrt
18-mrt
19-mrt
22-mrt
Zomertaling Eerste individu      
4-apr
25-mrt
8-apr
29-mrt
31-mrt
27-mrt
23-mrt
Fitis Voor het eerst gehoord
2-apr
3-apr
31-mrt
4-apr
30-mrt
6-apr
8-apr
5-apr
5-apr
2-apr
Boerenzwaluw Eerste individu
6-apr
12-apr
14-apr
9-apr
5-apr
4-apr
11-apr
11-apr
3-apr
3-apr
Blauwborst Eerste individu      
9-apr
31-mrt
8-apr
6-apr
6-apr
3-apr
4-apr
Boompieper Eerste individu      
11-apr
3-apr
14-apr
12-apr
13-apr
8-apr
6-apr
Rietzanger Eerste individu      
19-apr
17-apr
20-apr
13-apr
19-apr
12-apr
16-apr
Huiszwaluw Eerste individu  
11-apr
21-apr
23-apr
23-apr
17-apr
21-apr
21-apr
14-apr
19-apr
Bonte vliegenvanger Eerste individu
27-apr
26-apr
21-apr
22-apr
24-apr
21-apr
14-apr
21-apr
21-apr
20-apr
Braamsluiper Eerste individu      
22-apr
22-apr
24-apr
17-apr
21-apr
15-apr
20-apr
Gekraagde roodstaart Eerste individu        
17-apr
20-apr
19-apr
19-apr
17-apr
20-apr
Sprinkhaanzanger Eerste individu      
22-apr
18-apr
20-apr
21-apr
23-apr
16-apr
22-apr
Grasmus Eerste individu      
25-apr
29-apr
25-apr
23-apr
26-apr
17-apr
23-apr
Nachtegaal Eerste individu      
23-apr
24-apr
24-apr
22-apr
24-apr
20-apr
23-apr
Tapuit Eerste individuen op trek    
16-apr
11-apr
20-apr
20-apr
22-apr
21-apr
24-apr
24-apr
Gierzwaluw Eerste individu
28-apr
29-apr
26-apr
26-apr
26-apr
28-apr
25-apr
29-apr
30-apr
25-apr
Visdief Eerste individu      
19-apr
21-apr
20-apr
22-apr
25-apr
21-apr
25-apr
Tuinfluiter Eerste individu      
24-apr
26-apr
25-apr
23-apr
29-apr
25-apr
26-apr
Koekoek Voor het eerst gehoord
30-apr
29-apr
27-apr
25-apr
26-apr
25-apr
25-apr
26-apr
25-apr
28-apr
Kleine karekiet Eerste individu      
2-mei
2-mei
29-apr
29-apr
30-apr
25-apr
29-apr
Fluiter Eerste individu      
30-apr
30-apr
1-mei
24-apr
30-apr
21-apr
1-mei
Wielewaal Voor het eerst gehoord/gezien
5-mei
6-mei
7-mei
5-mei
6-mei
6-mei
4-mei
7-mei
11-mei
8-mei
Spotvogel Eerste individu      
17-mei
13-mei
14-mei
13-mei
5-mei
7-mei
13-mei