Bijzondere Oranje sparrenhoutzwam in opkomst, nu ook op berk.

De Oranje sparrenhoutzwam (Pycnoporellus fulgens) is goed herkenbaar aan de eenjarige, feloranje vruchtlichamen met een zachte consistentie. Een eenvoudig veldkenmerk is dat het vruchtlichaam donkerrood verkleurt wanneer er een beetje kaliumhydroxide (KOH) op wordt gedruppeld.

Gelijkende soort

In het veld kunnen verouderde vruchtlichamen van de Vermiljoenhoutzwam verwisseld worden met de Oranje sparrenhoutzwam. In het veld verkleurt de Oranje sparrenhoutzwam bij het aanbrengen van 5 procent KOH donkerrood, in tegenstelling tot de Vermiljoenhoutzwam, die geelachtig verkleurt.

Doorgaans is ook de Roodgerande houtzwam (Fomitopsis pinicola) aanwezig op hout waar de Oranje sparrenhoutzwam verschijnt. Deze Roodgerande houtzwam heeft zich de laatste decennia sterk uitgebreid in Nederland en het blijkt hier verrassend vaak op loofhout voor te komen: ongeveer tweederde van de Nederlandse vondsten betreft loofhout, met berk als substraat in 28 procent van de gevallen. Dit in tegenstelling tot het buitenland, waar de zwammen voornamelijk op naaldhout groeien.

Van zeldzaam naar opmars

De allereerste Nederlandse vondst van de Oranje sparrenhoutzwam dateert uit 2019, toen Rob Chrispijn de soort aantrof op Fijnspar (Picea abies) in het Drents‑Friese Wold. In datzelfde jaar werd de soort ook aan de andere kant van het land aangetroffen: in het Bovenste Bos in Epen, Zuid‑Limburg. In deze korte tijd heeft de soort zich in Nederland sterk uitgebreid. Dit blijkt onder andere uit 189 geanalyseerde waarnemingen van 2019 tot en met juli 2025. Dit zijn gevalideerde waarnemingen van Waarneming.nl en de kartering van de Nederlandse Mycologische Vereniging. In deze periode is de soort in meer dan 30 atlasblokken waargenomen, verspreid over 8 provincies. De meeste waarnemingen komen uit Drenthe (116), gevolgd door Noord‑Brabant (24), Friesland (14) en Gelderland (10).

Bij 146 waarnemingen kon het substraat worden vastgesteld. Het overgrote deel (137) betreft naaldhout, voornamelijk dode Fijnsparren en in mindere mate Grove den (Pinus sylvestris), Zilverspar (Abies alba) en Japanse lork (Larix kaempferi). De 9 vondsten op loofhout betroffen 8 keer Beuk (Fagus sylvatica) en nu één keer berk (Betula sp.). Deze vondst is door DNA-analyse bevestigd.

Oorzaak van de verspreiding in Nederland

De opmars van de Oranje sparrenhoutzwam hangt nauw samen met de massale sterfte van Fijnsparren, veroorzaakt door de Letterzetter (Ips typographus). Dit kevertje tast, door de droogte, massaal verzwakte sparren aan. Het gevolg: veel dood hout, een ideale voedingsbodem voor houtverterende zwammen zoals de Roodgerande houtzwam en, in een later stadium, de Oranje sparrenhoutzwam. Omdat de Roodgerande houtzwam in Nederland vooral op loofhout voorkomt en de Oranje sparrenhoutzwam zich ook op beuk en berk kan vestigen, lijkt het aannemelijk dat deze opvallende soort zich de komende jaren verder zal uitbreiden.

Ga zelf eens op zoek naar deze bijzondere zwam

Wanneer je in deze periode het bos in gaat, dan is de kans aanwezig dat je deze soort aantreft. De soort wordt namelijk het meest waargenomen in de zomer en de herfst. Let vooral op omgevallen hout of nog staande dode stammen, vooral als daar ook de Roodgerande houtzwam aanwezig is. Vaak zie je ze al van een afstand: een feloranje 'vlek' op een stam kan zomaar een vondst van de Oranje sparrenhoutzwam zijn!

Meer informatie

• In dit artikel (pdf: 1,6 MB) lees je meer over de Oranje sparrenhoutzwam en de eerste vondst in Limburg.
• Wil je meer leren over houtzwammen en andere paddenstoelen? Schrijf je dan in voor de Online Basiscursus Paddenstoelen. Ook de houtzwammen komen in deze uitgebreide cursus aan bod. Inschrijven kan nog tot eind september, waarna je direct kunt starten!

Tekst en beeld: Mark Smeets en Marc Houben, Paddenstoelenstudiegroep Limburg (PSL) en Nederlandse Mycologische Vereniging (NMV)