Egels hebben afschakelplan
NatuurpuntBericht uitgegeven door Zoogdierenwerkgroep Natuurpunt [land] op [publicatiedatum]
De Egel is een typische winterslaper die de koude, barre maanden al slapend doorbrengt. Voor velen onder ons klinkt het misschien als een droomscenario. Toch kan je in hartje winter al eens een Egel door de tuin zien wandelen. Dat is niet meteen een reden om te panikeren en de vermeende arme stakker naar een opvangcentrum te brengen. Een Egel ontwaakt al eens uit zijn winterslaap, en zolang het diertje gezond is, laat je hem maar beter gewoon lopen. Je kan Egels wel een handje helpen door een geschikte slaapplek en wat eten te voorzien.
De Egel is een mooi voorbeeld van een winterslaper. Tijdens de warmere maanden dikt hij zijn vetlaag aan met slakken, rupsen, wormen en met wat geluk kattenvoer dat de huiskat heeft laten liggen. Naarmate de temperatuur daalt en het voedselaanbod vermindert, zoekt hij een warm winternest op en gaat hij slapen. Het begintijdstip en de duur van de winterslaap zijn afhankelijk van de temperatuur. Wanneer de buitentemperatuur onder de 10°C duikt, wordt het voor een Egel moeilijk om genoeg voedsel te vinden om zijn actieve levensstijl te onderhouden. Typisch zal een Egel zich van het publieke leven onttrekken van oktober/november tot maart of april, maar tijdens zachte winters zoals die van vorig jaar, strekt hij al eens wat vaker zijn pootjes. Die pootjes zijn trouwens niet zo kort als je zou denken. Bij gevaar drukt een Egel zich tegen de grond en lijkt het dus alsof hij op korte stompjes rondtrippelt. Wanneer een Egel ongestoord rondloopt, kun je echter mooi zien dat hij poten van een normale lengte heeft.
Om energie te sparen gaat een Egel in ‘stand-by’ modus: zijn afschakelplan omvat een trage ademhaling, een lage lichaamstemperatuur (van 1 tot 5°C) en een verminderde stofwisseling. Ondanks zijn zuinigheid verliest een egel toch nog zo’n 30% van zijn lichaamsgewicht.
Wat te doen met slaapwandelaars?
Een Egel slaapt niet de hele winter onafgebroken door. Zelfs tijdens een strenge winter wordt hij al eens wakker om op pad te gaan. Het kan bijvoorbeeld zijn dat zijn nest niet warm genoeg is en hij op zoek gaat naar een beter bed. Vaak worden Egels ook gewekt door (over)ijverige tuiniers die de tuin of de schuur opruimen. In beide gevallen kan je hem een handje helpen door een geschikte slaapkamer aan te bieden. Een Egel maakt zijn nest van droge bladeren, en dat liefst onder een haag, een hooimijt, een houtstapel of een ander rommelig hoekje. Wie van zijn tuin een egelhotel wil maken, doet er dus goed aan om niet te veel op te ruimen. Je kunt bijvoorbeeld snoeihout aan de rand van je tuin laten liggen in plaats van het naar het containerpark te brengen.
Doe-het-zelvers kunnen een egelnestkast bouwen en dat vullen met stro en hooi. Voor de iets minder handige Harry’s is er natuurlijk de kant-en-klare nestkast die verkrijgbaar is bij sommige tuincentra en webwinkels. Let er steeds op dat er een uitkruipopening van minstens 10x10cm is en dat de nestkast ergens staat waar een nieuwsgierige hond er niet bij kan. Het is voor een egel belangrijk dat hij zich gemakkelijk kan verplaatsen van jouw tuin naar die van de buren. Door in de afsluiting enkele openingen van minstens 10x10cm te voorzien, kan hij snel op zoek naar voedsel of een andere slaapplaats.
Een wakkere Egel is een hongerige Egel, en hij zal graag gebruik maken van zijn korte actieve periode om een hapje te eten. De vissers onder ons hebben misschien wel wat wormen op overschot, maar voor de gemiddelde huisdiereigenaar zal het gemakkelijker zijn om wat katten- of hondenvoer buiten te zetten. Om het kauwwerk wat vlotter te laten verlopen, kun je brokken best weken in een beetje water. Met een kommetje drinkwater om alles door te spoelen, zul je ook scoren. Melk is absoluut geen goed idee, daar wordt een Egel zelfs ziek van.
Heeft deze egel mijn hulp nodig?
Een gezonde Egel laat je maar beter zijn gang gaan. Geef hem een duwtje in de stekelige rug en hij kan weer rustig gaan slapen. Een zieke of verzwakte Egel zal de winter echter niet overleven. Als je vermoedt dat een Egel niet in goede gezondheid verkeert, kun je hem best eens van dichterbij bekijken. Verwondingen zijn vaak uitwendig zichtbaar, maar kunnen zich ook uiten als abnormaal gedrag zoals onrustig rondjes lopen, uitgestrekt liggen met gesloten ogen en suffigheid. Egels hebben vaak last van parasieten, controleer dus zeker op teken of vlooien, hoesten, diarree en etterige ogen. Jonge egels moeten tussen de 400 en 500 gram wegen om de winter te overleven, een volwassen exemplaar weegt meestal tussen de 800 en 1200 gram. Het verschil tussen een eerstejaars en een volwassen egel is vooral een kwestie van grootte en stekeligheid. Een volwassen exemplaar is 20 tot 30cm lang en heeft een pak meer stekels: 3500 voor pas zelfstandige jongen tot meer dan 7000 voor volwassen dieren. (Een pasgeboren Egel heeft wel al stekels, maar om evidente redenen zitten deze nog onder de huid. Amper een uur na de geboorte beginnen de stekels door de huid te prikken.) Begin vooral niet met stekels te tellen, maar laat je leiden door de algemene toestand van het dier: een grote Egel die minder weegt dan 800 gram, is waarschijnlijk ondervoed en heeft zorg nodig.
Een zieke of gewonde Egel, een kleine Egel die te licht is (onder de 400 gram), of een ondervoede volwassen Egel, breng je best naar een opvangcentrum. Contacteer vooraf het opvangcentrum om te zien of de Egel er terecht kan. In tussentijd kun je hem onderbrengen in een niet al te grote doos gevuld met verfrommeld krantenpapier. Zorg voor een warmtebron, liefst een warmwaterkruik of een warmtelamp en plaats de doos op een rustige en droge plek. Een beetje eten en een schoteltje water zullen hem alvast wat aansterken. In het opvangcentrum zullen ze hem er opnieuw bovenop helpen en, wanneer hij sterk genoeg is, vrijlaten op een geschikte plek. Bij verdere vragen kan je terecht op de website van de Zoogdierenwerkgroep.
Tekst: Niels Desmet, Zoogdierenwerkgroep Natuurpunt
Foto’s: Shutterstock