Vroeger dacht men dat hommels erg diep in de grond overwinterden, omdat werd verondersteld dat ze geen temperaturen onder het vriespunt konden verdragen. Dit is echter niet waar. “De meeste koninginnen, zoals van de aardhommel en steenhommel, graven zelf een klein holletje op minder dan tien centimeter diepte in de grond waarin ze overwinteren. Voor hun nest graven hommels niet zelf een holletje, maar gebruiken ze vaak oude muizenholen”, zegt hommelexpert Martijn Kos van EIS Kenniscentrum Insecten.
Een slim trucje
Maar bevriezen hommels dan niet bij zulke genadeloze temperaturen als vorige week? “Nee, overwinterende hommels hebben een slim trucje ontwikkeld, namelijk het produceren van glycerol als ze worden blootgesteld aan lage temperaturen. Dit zorgt ervoor dat er minder snel ijskristallen in het lichaamsweefsel worden gevormd. Je kunt het eigenlijk zien als antivries”, vertelt Martijn.
Of we door de strenge winter minder hommels zullen zien, is moeilijk te voorspellen. Hommels zijn aangepast om met verschillende winters om te kunnen gaan en de mate van aanpassingsvermogen zal per hommelsoort verschillen. “Hoeveel vorst koninginnen kunnen verdragen is deels afhankelijk van de temperatuur die ze vlak voor de vorstperiode in hun winterslaap hebben ervaren”, zegt Martijn. Hoe lager deze temperatuur is, hoe meer glycerol ze produceren en hoe meer graden onder nul ze kunnen verdragen. Door een abrupte overgang van zacht winterweer naar strenge vorst zouden er dus meer koninginnen dood kunnen vriezen.
Tijd om op te staan
Koninginnen worden pas wakker als de temperaturen weer wat aangenamer zijn. Wanneer de temperaturen net als vorige week ver onder de nul pieken, heeft dit geen invloed op de duur van de winterslaap. “Als je een overwinterende hommel in je hand houdt, zelfs midden in de winter, zal deze na een tijdje door de warmte ontwaken”, vertelt Martijn. De eerste hommels die we dit jaar in onze achtertuinen kunnen spotten, zijn waarschijnlijk de aardhommel, veldhommel, weidehommel en boomhommel. Houd je ogen dus alvast open!
De levenscyclus van een hommel
Aan het einde van elk hommelseizoen paren de mannetjeshommels met de koninginnen. Na de benodigde paringen sterft het mannetje en gaat de bevruchte koningin op zoek naar een rustig plekje om te overwinteren. In het voorjaar ontwaakt de koningin uit haar winterslaap en kan het harde werk beginnen. Ze voedt zich met nectar en stuifmeel en zoekt na een aantal weken een geschikte plek voor haar kolonie. Eenmaal gesetteld, kan de koningin haar eerste broed bevruchte eieren leggen.
Twee tot vier weken later kruipen de eerste werksters uit hun cocon naar buiten en verzamelen ze nectar en stuifmeel. Vanaf dit moment blijft de koningin binnen om haar nest wederom van bevruchte eieren te voorzien en deze te verzorgen. Wanneer de kolonie groot genoeg is, krijgen sommige hommellarven meer voedsel dan andere, waaruit nieuwe koninginnen ontstaan in plaats van werksters. In deze periode begint de koningin ook onbevruchte eitjes te leggen. Hieruit ontstaan mannetjes. Deze verlaten vervolgens het nest, bevruchten nieuwe koninginnen en sterven. Zo is de cirkel weer compleet en kan het proces opnieuw beginnen.
Nog meer hommels: Hommelsymposium & Nationale Bijentelling
Krijg je geen genoeg van hommels? Op zaterdag 20 en 27 februari organiseert EIS Kenniscentrum Insecten het Europees Hommelsymposium. Tijdens dit symposium zullen verschillende hommelspecialisten over uiteenlopende onderwerpen omtrent hommels vertellen, zoals ecologie en bescherming. Bovendien is dit evenement gratis. Al meer dan zevenhonderd mensen hebben zich aangemeld!
Ook komt de Nationale Bijentelling er weer aan! Houd alvast een half uurtje vrij in het weekend van 17 en 18 april om wilde bijen en hommels te tellen. Iedereen kan meedoen aan dit landelijke bijenonderzoek ter bescherming van de wilde bij. Meedoen is makkelijk, ook als je niet zoveel van bijen weet!
Tekst: Renée Zijlmans, Naturalis Biodiversity Center
Foto’s: Menno Reemer, EIS Kenniscentrum insecten; Naturalis Biodiversity Center