In het onlangs verschenen rapport 'Hydrofysische gegevens van de bodem' wordt beschreven welke hydrofysische gegevens momenteel beschikbaar zijn en hoe deze bepaald zijn.
Water in bodem bepalend voor grondgebruik
Water in de bodem is essentieel voor landbouwgewassen en (stads)bomen. De bodem kan regenwater tijdelijk opslaan en water in de bodem bepaalt de draagkracht en vormveranderingen van de bodem, wat relevant is voor infrastructuur en bebouwing. Het bodemvochtgehalte is daarnaast van invloed op het vrijkomen van broeikasgassen uit de bodem. Water beweegt zich door de bodem samen met opgeloste stoffen, zoals stikstof, fosfaat en pesticiden. Informatie over transport van water en stoffen in de bodem is van belang voor onder andere waterschappen, waterwinbedrijven, landbouwbedrijven, bouwbedrijven, terreinbeheerders en overheden. Zij onderbouwen daarmee keuzes voor gebruik van de bodem en inrichting van de leefomgeving.
Hydrofysische gegevens kenmerken gedrag van water in bodem
Hydrofysische gegevens geven informatie over het gedrag van water in de bodem in de onverzadigde zone, ofwel het bovenste deel van de bodem. De waterretentiekarakteristiek beschrijft hoe en in welke hoeveelheden de bodem water vasthoudt en de waterdoorlatendheidskarakteristiek hoe snel de bodem water doorlaat. Het gedrag van water in de bodem wordt onder andere bepaald door de dichtheid van de bodem, de hoeveelheid organische stof, de korrelgrootteverdeling en karakteristieken van krimp en zwel. Ook deze eigenschappen worden gerekend tot de hydrofysische gegevens van de bodem; ze bepalen hoe de bodem op water reageert. Veen- en kleigronden krimpen als het vochtgehalte in de bodem kleiner wordt, en zwellen als het toeneemt. Daardoor ontstaan en verdwijnen afwisselend macroporiën en scheuren in de grond. Bij hevige regenbuien wordt water versneld afgevoerd door deze holten, maar als ze gesloten zijn, blijft regenwater aan het oppervlak staan.
Hydrofysische gegevens gebruikt in simulatiemodellen
Hydrofysische gegevens worden gebruikt in simulatiemodellen voor de waterbalans in de onverzadigde zone van de bodem. Voorbeelden van zulke simulatiemodellen zijn Waterwijzer Landbouw, en regionale modellen van waterschappen. Met deze modellen worden landelijke of regionale berekeningen uitgevoerd van droogteschade, verdamping en grondwateraanvulling, van waterkwaliteit voor de evaluatie van het mestbeleid of van de verspreiding van bestrijdingsmiddelen.
Hydrofysische gegevens geadministreerd in BIS Nederland
Sinds 2012 worden de hydrofysische gegevens geadministreerd in het Bodemkundig Informatiesysteem Nederland (BIS Nederland). In het rapport Hydrofysische gegevens van de bodem wordt beschreven welke hydrofysische gegevens momenteel beschikbaar zijn in BIS Nederland, hoe deze verzameld en bepaald zijn in het veld en in laboratoria, en welke rekenkundige bewerkingen worden gedaan om karakteristieken van waterretentie- en doorlatendheid af te leiden.
BIS Nederland omvat momenteel hydrofysische gegevens van enkele honderden grondmonsters. Om de bodem in Nederland goed te karakteriseren op hydrologisch gedrag is het nodig deze informatie continu aan te vullen en bij te houden.
Hydrofysische gegevens vanaf 2022 openbaar toegankelijk
In opdracht van het ministerie van LNV zijn voorbereidingen bezig om de gegevens door te geven aan de Basisregistratie Ondergrond (BRO) in de categorieën booronderzoek (BHR-p en -a) en wandonderzoek (SFR-p en -a). Doel van deze operatie is om hydrofysische gegevens voor overheden, burgers en bedrijven toegankelijk te maken.
Vanaf 2022 worden de hydrofysische gegevens in BIS Nederland openbaar toegankelijk in de portalen van de Basisregistratie Ondergrond (BROloket) en van BIS Nederland (bodemdata.nl). De gegevens zijn ook gebruikt voor de Bodemfysische Eenhedenkaart van Nederland (BOFEK), een kaart met 79 eenheden met een overeenkomstige bodemopbouw en hydrologisch gedrag. Deze kaart wordt gebruikt bij modelberekeningen van water- en stoffentransport in de bodem.
Meer informatie
- Download het rapport 'Hydrofysische gegevens van de bodem; Uitbreiding gegevens in 2021 en overdracht naar de Basisregistratie Ondergrond' (pdf; 6,5 MB).
- Een voorbeeld van het gebruik van hydrofysische gegevens is het onderzoek naar de verwachte zakking van het maaiveld in wijken van Tilburg door de verlaging van de waterstand in het Wilhelminakanaal: Verbreding Wilhelminakanaal Tilburg; Onderzoek naar krimp van veen- en leemlagen en oxidatie van veenlagen.
- De video De verborgen wereld onder onze voeten laat zien waarom hydrofysische gegevens van de bodem belangrijk zijn voor het ontwerpen van oplossingen voor droogte.
- Ontwikkelingen in technieken voor de bepalingen van hydrofysische gegevens met proximal sensing worden hier toegelicht.
Tekst: WOT Natuur & Milieu
Foto's: Shutterstock; Paul Gerritsen; Erik van den Elsen