Ook elzen hangen de vlag uit
Bericht uitgegeven door Ecologische werkgroep Meanderland [land] op [publicatiedatum]
De Zwarte els is een veel voorkomende boomsoort in Vlaanderen. Van alle inheemse houtige gewassen bloeien elzen, op Hazelaar na, het vroegst. Ver voor het ontluiken van de bladeren vormt de boom al in de winter katjes. Slecht nieuws voor de hooikoortslijders onder ons, maar goed nieuws voor de Elzenvlag (Taphrina alni).
Van de berkenfamilie is de Zwarte els een van de meest algemene boomsoorten. Hij is wijdverspreid binnen Europa en ver daarbuiten. De boom heeft een voorkeur voor natte standplaatsen, zoals bossen op moerasgronden, waar hij goed gedijt. De Zwarte els vormt houtige, eivormige vrouwelijke vruchten, ook wel elzenproppen genoemd, die eerst groen zijn en later bruin tot zwart worden. In de winter maakt de boom een zwarte indruk door zijn donkere schors en de elzenproppen, vandaar zijn Nederlandse naam.
De elzenproppen hangen soms ‘de vlag’ uit door de vorming van een tamelijk zeldzame vruchtgal. Deze gal wordt veroorzaakt door een parasitaire schimmel: de Elzenvlag (Taphrina alni of Taphrina amentorum), die behoort tot de familie van de Zakjeszwammen (Ascomyceten). Als gastheer gebruikt deze schimmel de Zwarte els. Hij vestigt zich in het vrouwelijk elzenkatje wanneer de sporen van de zwam daar in gunstige omstandigheden terechtkomen. De schimmel zorgt ervoor dat één van de schutbladen van het elzenkatje een abnormaal groeipatroon vertoont en enkele centimeters lang kan worden. Dit vreemd verschijnsel kreeg de mooie en passende Nederlandse naam ‘Elzenvlag’.
In het begin van de zomer is de Elzenvlag frisgroen, later geel tot roze, oranjerood tot paarsachtig. In het najaar wordt de gal net zo bruin of zwart als het rijpe elzenkatje. Op het wimpelvormig uitsteeksel van de Elzenvlag ontwikkelen zich dan nieuwe schimmelsporen die door de wind worden verspreid, waarna een nieuwe cyclus van de schimmel kan starten. Tijdens de wintermaanden blijft enkel nog een souvenir van de prachtige Elzenvlag achter als een zwarte vlag aan de Elzenprop.
De Elzenvlag kan in heel Vlaanderen gevonden worden, maar lijkt een zeldzame verschijning.Tot en met 2008 waren er maar vijf waarnemingen bekend. Wellicht kan je met gericht zoeken vrij snel een Elzenvlag vinden. Waarschijnlijk kijken mycologen te veel naar de grond.
Tekst en foto's: Paul Wouters en Marianne Horemans, Ecologische werkgroep Meanderland